Texnologiya va

M uhokama uchun savollar
1. M ashinalar ishlab chiqarishda va turmushda qo'llaniladigan 
texnika va vositalardan boshqalardan nim a bilan farqlanadi?
2. M ashinalar vazifasiga k o i a qanday tasniflanadi?
3. 
Hozirgi zamon ishlab chiqarish texnologiyasi 
qanday 
y o ‘nalishlar b o ‘yicha takomillashmoqda.
4. Chiqindisiz va kam chiqindili texnologiya nima?
5. Maktab ustaxonasida metall va yog'och chiqindilarini qanday 
qilib kamaytirish mumkin?
26

---

II. 
Y O G O C H L A R ULARNING TEXNOLOGIYASI
2.1. Y og‘ochning turlari va uning xususiyatlari
M a’lumki, yog'ochlar turm ushda ham, ishlab chiqarish sohalarida 
ham juda k o ‘p ishlatiladigan qurilish materiallari hisoblanadi. 
Y og'ochlar bir qator xossalarga ega. Shulardan bin ulam ing fizik 
xossalandir. Yog'ochnm g fizik xossalanga ularning olcham lari, 
qurishi, og'irligi, rangi, hidi, teksturasi, namligi, zichligi, issiqlik va 
elektr tokini o'tkazuvchan (o'tkazm as)ligi kabilar kiradi. Odatda 
yog‘och materiallari uch o ‘lchovga ega bo'ladi. bular: uzunligi, eni va 
qalinligi, agar u silindr shaklida b o ‘lsa, diametrining uzunligi bo'ladi. 
Y og‘ochlarning rangi, hidi va teksturasi bir qancha omillarga, jum ladan 
daraxt o'sgan joyning iqiim sharoitiga, yog'ochning turi va yosfiiga 
bog'liq b o ‘lib, k o ‘pchilik daraxtlam ing y o g ‘ochligi qoramtirdir. 
Yog‘ochning ko'rinishi. uning zichligi, o'zak nurlarining miqdori yirik 
va maydaligiga hamda kesimi yuzasiga; yog'ochning hidi unda smola, 
oshlovchi moddalar va yefir moylari mavjudligiga b o g liq d ir. 
Y og'ochning 
hidi 
uni 
endigina kesilganda k o ‘proq seziladi. 
Yog‘ochning rangi, hidi va k o ‘rinishi uning qanday material ekanligini 
bildiruvchi belgilar b o iib , ular ishlab chiqarishda muhim ahamiyatga 
ega. Y og'och b o ‘ylamasiga, y a’ni tolalari bo 'y lab kesilganda 
(tilinganda) hosil b o lad ig a n tabiiy naqsh tekstura deb ataladi. Turli 
y og ‘ochlam ing teksturasi turlicha b o ia d i. Quruq y og ‘och issiqlikni 
yaxshi 
o'tkazm aydi, 
sababi y o g ‘ochning g'ovakligidir. 
Uning 
hujayralari ichiga havo to lg a n b o iib , u issiqlikni yomon o'tkazadi. 
Zichligi katta y og ‘och zichligi kichik y o g ‘ochga nisbatan issiqlikni 
yaxshi 
o ‘tkazadi. 
Shuningdek, 
quruq 
yog'och 
elektr 
tokini 
olkazm aydi. Shunga k o ‘ra undan izolyatsiya materiali sifatida 
foydalaniladi. Shuni unutmaslik kerakki, namligi k o 'p b o ig a n yog'och 
tokni yaxshi o ‘tkazadi. Chunki yog'och kovaklari suv bilan to lg a n
b o ia d i. Y og'ochning tovush o'tkazuvchanligi unda tovushning 
tarqalish 
tezligi 
bilan 
belgilanadi. 
Yog‘ochning 
tovush 
o'tkazuvchanligi bo'ylam a yo'nalishda havoga nisbatan 15-18 marta, 
ko'ndalang yo'nalishda 3-6 m arta ortiqdir va bu y o g ‘ochning 
kamchiligi hisoblanadi. Shu sababli pol va shiftlarda yog'och ortiqcha 
sarf bo'lm asligi uchun tovush o'tkazm aydigan m ateriallar ishlatishga 
to 'g 'ri keladi. Y og'och material y orug'lik nurlarini ju d a kam o'tkazadi,
27

---

yog'ochning yupqa listi, faner qatlamlari jud a kuchli y o ru g iik
inanbaidan chiqayotgan nutnigina o ‘tkazishi mumkin. Yog'ochlar 
yoriluvchanlik, qayishqoqlik, qovushqoqlik, qattiqlik, mixlarni ushlab 
qolish xususiyatiga ega. Ularni turli ta ’sirlar ostida tolalar bo'ylab 
ajralishi yorilishidir. Yorilishlar tabiiy holda, masalan issiqlik ta ’sirida 
qurishi natijasida, shuningdek bolta yoki pona yordam ida ta’sir etish 
natijasida hosil b o lad i. Qayishqoqlik yog'ochning yoriluvchanligini 
oshiradi, qovushqoqlik esa kamaytiradi. Nam y o g ‘och oson yoriladi. 
Biroq zichligi kichik yog'ochlar ju d a h o i b o lg an id a qayishqoqligi 
kamayib, yaxshi yorilmaydi - pona yoki bolta qisilib qoladi, 
Y og'ochning 
qattiqligi 
—
keskichning 
botishiga 
qarshilik 
ko'rsatishidir. Y og'ochning qattiqlik darajasini bilish uchun turli xil 
yog'ochlam i yorish, mix qoqish, arralash, bir xil keskich bilan kesib 
ko'rish usullaridan foydalanish mumkin. Qaysi yog'ochni kesish, 
yorish, arralash, mix qoqish qiyin b o ls a - bu yog'och qattiq 
hisoblanadi.
M alu m k i, m ixlar turli materiallardan, turli ko'rinishda va har xil 
olcham lard a yasaladi. Y og'och qayishqoqligi sababli qoqilgan 
mixlarni ushlab turadi. Y og'ochga qoqilgan mix uning tolalarini 
taranglashtiradi, tolalar esa mixni siqadi, uning chiqib ketishiga 
qarshilik qiladi.
M u h o k a m a u c h u n savo llar
1. Yog'ochning fizik xossalari deganda nimalarni tushunasiz?
2. Yog'ochning elektr va issiqlik o'tkazuvchanligi deganda nimani 
tushunasiz?
3.Nima sababdan h o ‘l yog'och elektr tokini o'tkazadi?
4. Y og'ochning teksturasi deganda nimani tushunasiz?
5. Yog'ochning 
yoriluvchanlik 
va 
mixlarni 
ushlab 
qolish 
xususiyatlari haqida gapirib bering.