Texnologiya va

У-Ь
% 
v u
г’чп iborat boiadi. Eng qimmatbaho 
m aivariJ dumaloq 'ming kattaligi -15 mm gacha 
boiadi. Kaita mar-.uri.i kain uchij di Lend.:;, «nuzeyida oicham lari 
4.5 va 85 mm !i m an and saqlanmc ;n Oliven tarkibida magniy silikati bibn., temir ■
bc/laui. Oliven
7 > ko kimtir sariq rangda. oyna kabi yaltiroq va ino‘rt boiadi Oib'en 
zargarlik toshi si latida ishlatiladi.
88

---

Xrizolit sarg'ish, ko'kish, shishasimon yaltiroq tiniq rangda va 
m o'rt boladi. Xrizolit zargarlikda mayda toshlar sifatida qollaniladi.
Shpinel - tarkibi magniy va alyuminiy birikmalardan iborat 
yaltiroq, qattiq va m o'rt tosh. Shpinel turlicha qirralanadi. U yuqori 
probali zargarlik buyumlariga qo'yiladi.
Turmalin - tarkibi alyuminiy silikat. kaltsiy, magniy va buradan 
iborat birikma. У murakkab kimyoviy tarkibga ega. yaltiroq va qattiq 
tosh.
Axroit - rangsiz, turlicha tunnalindan iborat och yashil rangdagi 
tosh. Axroit aralash, pona va pog‘ona shakli qirralanadi.
Sirkoniy - granata guruhiga kiruvchi tosh. Sirkoniyning tarkibi 
sirkoniy va kremniy oksiddan iborat. Sirkoniy so‘zi - "oltinrang" 
ma nosini anglatadi. U yaltiroq tiniq tosh. Zargarlikda ko‘k hamda 
yashil sirkoniy ishlatiladi.
Topaz - granata guruhiga kiruvchi tosh. U birinchi marta Qizil 
dengizning Topaz orolidan topilgan. Topaz rangsiz sargish. 
somonsimon oqish rangda, oynasimon yaltiroq boladi. Topaz aralash, 
brilliant va pog'ona shaklida qirralanadi. U oltin va kumushdan 
yasalgan zargarlik buyumlariga qo yiladi.
Nefrit - tarkibi kaltsiy, magniy va temir sulfatidan iborat, shaffof 
yemas, lekin juda mustahkam tosh. Nefritning zichligi 3 g/sm3. Nefrit 
kabatosh va yapasqi dumaloq shaklda qirralanadi. II, asosan, 
kumushdan yasalgan zargarlik buyumlariga qo'yiladi. Ba’zan oltindan 
yasalgan buyumlarga ham o'rnatiladi. U yashil, sarg'ish, oq, to‘q yashil 
rangli yaltiroq tosh. U turlicha tovlanadi.
Malaxit - tarkibi mis oksididan tashkil topgan tosh. Zichligi 3,6 
g/sm3. Malaxit yaltiroq emas, ammo jilvalanadi. U yashil rangli, 
mustahkamligi past tosh. Malaxit kabatosh va yapasqi dumaloq shaklda 
qirralanadi. Oltingugurt kislotasida eriydi. Oltin va kumushdan 
yasalgan zargarlik buyumlarida kam miqdorda k o ‘z sifatida ishlatiladi. 
Kamroq marjon sifatida tarqaladi.
Organik toshlar. Bu toshlar qattiq bolm agan organik jismlardan 
iborat bolgani uchun qattiqligi yuqori emas. Organik toshlar sinfiga 
qahrabo, marjon, gagar kiradi. Qahraboning tarkibi qum, daraxt 
parchalari, bargi, gul yaproqchalari hamda hasharot yaproqlaridan 
iborat bo‘ladi. Qahrabo shaffof, mo‘rt tosh, kimyoviy turg‘un emas. 
300°C da eriydi, zichligi 1,1 g/sm3.
89

---

Marjon - tarkibi daraxtsimon tuzilishiga ega boigan temir 
oksididan iborat organik jism. Oq. qizil. pushti ayriin hollarda qorasi 
ham uchrab turadi. zichligi 2,5 g/sm. Marjon qahvaboga qaraganda 
mustahkamroq, l ekin shaffof emas.
Sun’iy toshlar. Zargarlikda ishlatiladigan sun'iy toshlar 4 turga 
bolinadi: sun'iy konind, o'stiriladigan toshlar, qimmatbaho va o'rtacha 
qiymatli tosh rangini beruvchi toshlar, oyna yoki plastmassa rangini 
beruvchi toshlardir.
Umuman 
olganda 
xalq 
hunarmandchiligida 
ishlatiladigan 
materiallaniing hammasi ham o'ziga xos qiymatga ega, chunki ular 
katta, mashaqqatli mehnat evaziga olinadi. Masalan, misni olaylik. Mis
- qadimdan insonga ma ium boigan metall. Mis va lining qotishmalari 
insonning moddiy madaniyatini o ‘stirishda katta ahamivatga ega. 
Qadimda yimonlar mis rudasini birinchi b o lib Kipr orollaridan qazib 
olganliklari uchun uning nomi lotincha kiprit deb ataladi. U tabiatda 
tarkibida temir, kumush hattoki oltin boigan ruda holida uchraydi. Mis 
hayotiy fiziologik jarayonda qatnashadigan muhim element. U 
yumshoq, cho'ziluvchan, bolg'alanuvchan qizil yoki qizg'ish metall. 
Mis issiqlik va elektr tokini juda yaxshi o'tkazib kumushdan keyin' 
ikkinchi o ‘rinda turadi. U havoda tez oksidlanib qorayadi. Nam havoda 
mis gidroksidkarbonat hosil qilgani uchun ko'karadi. Mis mis 
rudalarini qayta ishlashdan olinadi. Undan lagan, oftoba, join, samovar 
va boshqalar, shunmgdek sun'iy ipak olinadi. Qadimda misgarlar sof 
misni sovuqlavin ishlatganlar. shuning uchun ham mis buyumlar 
yumshoq hamda m o'rt boigan. 
Keyinchalik mis va qalay 
qotishmasidan hosil qilingan bronzani ishlatganlar. 
Bronzadan 
ishlangan buyumlar birmuncha pishiq boladi. O'zbek xalq amaliy 
san’ati turlari ichida zeb-ziynat san’ati bolm ish zargarlik alohida o ‘rin 
egallaydi 
(milliy 
taqinchoqlar va b.). 
Shuningdek. 
yog'och 
o'ymakorligida 
ishlatiladigan 
yong'oq 
daraxti 
materiallari. 
zardo'zlikda ishlatiladigan zar iplarni ham qimmatbaho materiailar 
qatoriga kiritish mumkin. Shunday misollami ko'plab keltirish 
mumkin.
3. 
Zargarlikda ishlatiladigan asboblar. Boshqa kasblar singari 
zargarlikda ham o'ziga xos asbob-uskunalar ishlatiladi. Loyli o'choq, 
charm, o ‘tga chidamli loylar, payvand, naycha. metall qisqichlar, 
bolg‘achalar. metall taxta, pargor, zubilolar, misgarliklar ishlatadigan 
ba’zi bir keskich asboblar, charx tosh, kichkina qisqichlar, qoliplar.
90

---

metalldan qilingan har xil diarrietrli yarim sharsimon chuqurchali 
qolipchalar, 
tunukalami 
qirqish 
uchun 
qaychilar, 
omburlar. 
payvandlovchi asbob va boshqalar ishlatiladi.
Punson - (puanson) zargarlikda ishlatiladigan asbob b o iib
metallga naqsh ishlashda ishlatiladi.
Kurya - temir yoki polatdan yasalgan. Uning bir necha 
kattalikdagi teshigi boiib. oltin yoki kumush oldin kattaroq, keyin 
kichikroq. so'ng yanada kichikroq teshikdan o'tkazib tortiladi. Oltin 
yoki kumush sim hozir shu xilda tayyorlanadi. Sim kuryaning naqsh 
o ‘yilgan joyga qo yib boglansa naqsh hosil boiadi. Hosil qilingan sim 
kukira deb ataladi. U bezak buyumlarida ishlatiladi.