Texnologiyasi
Mamlakatimizda paxta yetishtirish1
Download 16 Kb. Pdf ko'rish
|
Tarmopqlar texnologiyasi. Abdurasulov G`
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nazorat savollari
- 21-§. G‘o ‘zaning kelib chiqishi va 0 ‘zbekiston paxtachiligining tarixi G ‘o ‘zoning kelib chiqishi
Mamlakatimizda paxta yetishtirish1
12-jadval Yillar G V z a ekilgan maydon, ming ga Hosildorlik, s / g a Yalpi hosil, ming tonna 1924 264,8 7,8 205,8 1930 883,8 8,4 744,3 1940 923,5 15,0 1385,9 1950 1098,1 20,3 2225,6 1960 1386,6 20,4 2823,5 1970 1709,2 26,3 4495,2 1980 1877,2 29,7 5578,7 1990 1830,1 27,6 5058,0 1992 1666,7 24,8 4127,9 1993 1695,1 25.0 4235,0 1995 1492,8 26,4 3934,1 1996 1487,3 22,5 3350,1 2001 1451,9 22,5 3266,7 2002 1387,9 23,0 3194,5 2004 1,3 mln ga dan ko'p 26,5... 3500,1 2005 1,3 mln ga dan ko'p X 3600 ming tonnadan ko'p Nazorat savollari 1. G ‘o ‘za o‘simligi qanday ekin hisoblanadi? 2. Paxtachilikning ahamiyatini bilasizmi? 3. G ‘o ‘za o ‘simligining asalarichilikka qanday bog'liqliligi bor? 4. 0 ‘zbekistonda XIX asr oxirlarida qancha paxta yetishtirilganini bilasizmi? 21-§. G‘o ‘zaning kelib chiqishi va 0 ‘zbekiston paxtachiligining tarixi G ‘o ‘zoning kelib chiqishi G ‘o ‘zagulxayridoshlar oilasi, gossipium avlodiga mansub ko‘p yillik o'simlikdir. G ‘o ‘za Osiyo, Afrika, Amerika va Avstraliyadan kelib chiqqan. 1 Jadval “Paxtachilik spravochnigi” kitobi va statistik m a’lumotlardan olindi. 80 Tabiatda g‘o ‘zaning 37 turi, juda ko‘p formalari va navlari m a’lum. Ulaming hammasi «Gossipium» deb ataluvchi botanikavlodgabirlash- gan.G ossipium avlodi gulxayridoshlar oilasigakiradi.Kanop, dag‘al kanop, bo ‘ritaroq, Xitoy atirguli, tugmachagul ham ana shu oilaga kiruvchi 0 ‘simliklar hisoblanadi. G ‘o ‘za avlod sifatida juda qadimdan, taxminan bo‘r davrining boshlanishidan m a’lum. U tropik mintaqa o‘simligidir. G ‘o ‘za navlarining yovvoyi turlari va formalari uzoq yashashi, yer tanlamasligi, qurg‘oqchilikka chidamliligi, monopodial (o‘suv) shoxlanganligi, hosil shoxlari sust rivojlanganligi, ko‘saklari juda mayda bo‘lishi, chigitning po‘sti «toshdek qattiq» bo‘lishi, qo‘ng‘ir rangli siyrak tuk bilan qoplanganligi tufayli hozir ekiladigan navlar- dan farq qiladi. G ‘o ‘zaning yovvoyi turlari orasida muhim ahamiyat- li, qimmatli belgilari kasallik va zararkunandalarga, ayniqsa, vilt va ildiz ch irish kasalligiga qarshi im m u n itetn i, past h a ro ra t va sho‘rlanishga cliidamlilikni o‘zaro mujassamlashtirgan formalar ko'p. Ayrim turlar juda serhosil, ertapishar, ipaksim on, tolasi pishiq, yaltiroq bo‘ladi. Seleksionerlar, nav yaratuvchi olimlar yangi g‘o ‘za navlarini yetishtirishda yovvoyi g 'o 'z a form alarining xarakterli xususiyatlaridan foydalanib keladilar. Ko'pchilik yovvoyi turlari qurg‘oqchilikka chidamli, kechpishar, kalta va ingichka hosil shoxli, barglari, guli, ko‘sagi va chigiti mayda, chigitidagi tolasi kalta va siyrak bo‘ladi. G ‘o‘za 70-100 million yillik tarixga ega bo‘lib, geologik jarayonlar va iqlim sharoitining o ‘zgarishi natijasida uning uchta tur va formalar guruhi vujudga kelgan: Osiyo-Afrika, Amerika va Avstraliya g‘o ‘zalari. Yovvoyi g‘o‘za navlari tupining bo‘yi 1 metrdan va daraxtsimonlari 10-12 metrgacha bo‘ladi. Yuqoridagi har bir guruh sharoitning o ‘zgarishi natijasida kichik guruhlarni vujudga keltirgan. Masalan, Osiyo-Afrika guruhi — Janu- biy, Janubi-sharqiy Osiyo, Afrika va Janubi-g‘arbiy Osiyo guruh- chasiga, Amerika gumhi esa Markaziy Amerika va Janubiy Amerika guruhchasi ajralib chiqqan. Ular tuzilishi va xususiyatlari bilan bir- biridan keskin farq qiluvchi o ‘zgarishlarga uchragan. Hozirda ekib o‘stirilayotgan madaniy g‘o‘zalar qadimgi yovvoyi turlarini uzoq yillar davomida tanlash, parvarish qilish, chatishti- 6-184 81 rish, turli tuproq iqlim sharoitiga moslashtirish natijasida kelib cliiqqan. G ‘o ‘zalar ko‘p yillikdan bir yillikka moslashgan, ko‘saklari yirik, tashqi muhit sharoitlariga talabchan, tolasi uzun bo‘lib, yowoyi turlar- dan farqi yaqqol sezilib turadi. Hozirgi vaqtda g‘o ‘zaning faqat 5 turi o ‘stiriladi. 1. Meksikag‘o ‘zasi — (Gassipium Barbadenze) — Markaziy Osiyo va Amerika Qo‘shma Shtatlarida, Ozarbayjonda ekiladi. Ko‘saklari yirik, to iiq . Lo‘ppi bo ‘lib ochiladi, tolalari mayin (42 mm gacha). 2. Peru g‘o ‘zasi — (Gassipium Xirzutum) — Markaziy Osiyoda, Misr, Ozarbayjonda ekiladi, tolasi ingichka (40-60 mm). 3.Hindi-Xitoy g‘o ‘zasi. (Gassipium Xerbatseum) — Hindiston va Xitoyda ekib kelingan, hosili past, ko'sagi mayda, tolasi dag‘al va qisqa (12-27 mm). 4.0siyo-Afrikag‘o ‘zasi (Gassipium Arbareum) — Markaziy Osiyoda ekilgan, jaydari turga kiradi, ko‘sagi to ‘liq ochilmaydi, tolasi dag‘al (15-32 mm). 5. V est-Indiyag‘o ‘zasi. (Gassipium Trikospidatum) — Markaziy Amerikaning Antil orollaridan kelib chiqqan, tolasi mayin va uzun (30-50mm), boshqa sharoitlarda ekilmaydi. 12—rasm. 0 ‘rta tolali Markaziy Amerika g‘o ‘zasining bargi, guli va ko‘sagi. 13-rasm . Ingichka tolali Peru g‘o‘zasining bargi, guli va ko‘sagi. 82 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling