Tibbiy kimyo

CH₂-CH -CH₂
I I I
он он OH
Gitserin
(propantriol-1, 2,3)
Glitserin yuqori molekulali kislotalar bilan murakkab efir holida o‘simlik moyini va hayvon yog‘larini tashkil etadi. Shuning uchun glitserin yog‘ yoki moylami gidrolizlab olinadi:
О
CHj-O-ty'-R CH,-OH R -COOH
¹ Zz° ¹
CH-O-C^Z —R‘+3HOH-»CH —OH+R¹ -COOH
¹ I
CHj-O-C -R“ CH -OH R° —COOH
Sanoatda glitserin quyidagi reaksiyalar bilan neftni qayta ish- lovchi zavodlarda hosil bo'ladigan propilendan olinadi:
CHj-CH-CH₂—>CHjCl-CH-CH₂ +НС10-»
"^HC1 Allilxlorid
->CH₂C1-CHOH-CH₂C1-^^Uch₂oh-choh-ch,oh
-ZNaCl
Glitserin
Oddiy qandni bijg‘itish bilan ham glitserin olinadi:
CJH_u0₄->CH₂0H-CH0H-CH₂0H+CH-С + co,
Glitserin rangsiz, quyuq, shirinroq suyuqlik bo‘lib, 290°C da qaynaydi. Glitserin suv va spirt bilan har qanday nisbatda ara-

Tibbiy kimyo / 2


lashadi. U metallar yoki metall gidroksidlari bilan glitseratlar hosil qiladi. Mis ioni Imol glitserin bilan reaksiyasida ikkita vodorodning o‘mini oladi:
CH₂OH CH₂O
I I /Си
CHOH +Cu(OH)₂->CHO^Z +2H,0
I ’ I
CH₂OH CH,OH


Agar ikki mol glitserin bilan reaksiyaga kirishsa, ikkita vodo­rodning 0‘mini olish bilan birga ikkita donor akseptor bog‘ hosil qiladi.OH- yoki -NH₂ guruhlar saqlagan poli va geterofiinksional birikmalar og‘ir metallar gidroksidlari, masalan, mis gidroksidi bi­lan ta'sirlashganda ichki kompleksli, xelatlar hosil qiladi. Bunday birikmalar, odatda, suvda yaxshi eriydi va yaxshi bo‘yaladi, shuning uchun, bu reaksiyalar sifat reaksiya bo‘lib xizmat qiladi.
Glitserin anorganik va organik kislotalar bilan murakkab efir- lar hosil qiladi. Atsillovchi reagentlar sifatida anorganik va organik kislotalar hamda ulaming hosilalari ishlatilishi mumkin. Masalan, glitserin nitrat kislota bilan mono-, di- va trinitroglitserin efirlarini hosil qiladi:


CH. — OH
I ■
CH OH
CH,—OH
Glitserin


3HNOj(H₂SO₄)


-3H,0


CH,— О— NO,
I ■
CH— О— NO,
CH— О — NO,
Trinitroglitserin


Glitserin trinitratning 1% etanoldagi eritmasi yoki tabletkali ko‘rinishida tibbiyotda stenokardiyani davolashda qo‘llaniladi. Tri- nitroglitserinning portlovchilik xususiyatidan foydalanib, undan di- namit tayyorlanadi.

1-kurs talabalari uchun darslik.

Glitserinning fosfatli birikmalari fosfotid kislotalardir. Ular fos- folipidlar asosini tashkil etadi:


ch₂—он
2 CH—он
I
CH,—OH
Glitserin


^.0
CH,— О — P— OH
H.PO_: I OH
CH₂— OH
a - Glitserofosfat


CH,— OH


ch—о—Р,— он
I \h ch,— OH


p- Glitserofosfat


о





Glitserofosfatlar odam organizmida muhim ahamiyatga ega. Organizmdagi metabolizm jarayonida digidroksiatseton fosfatdan glitserofosfat degidrogenaza fermenti ishtirokida L-glitsero-3-fos- fat hosil bo‘ladi:
CH₂OH CH₂OH
C = 0 о HO-1— H о
CH₂-O-P-OH CH₂-O-P-OH
OH OH
Digidroksiatseton fosfat L-glitscro - 3 - fosfat
Glitserofosfolipidlardan eng ko‘p tarqalgani - fosfatidlar bo‘lib, ular L- fosfatid kislotalarning murakkab efirlaridir. Glitse­rin gigroskopik bo‘lgani uchun kosmetikada, ko‘n va to‘qimachilik sanoatida materiallaming yumshoq va elastik boMishi uchun ishla- tiladi.
Farmatsevtikada undan har xil surkov moylari va dori-damion- lar tayyorlanadi. Miya chayqalishida glitserinli preparatlami ich- ish tavsiya etiladi. Bunda shish hosil bo‘lgan joyda suv yig'ilishi kuzatiladi. Glitserin tarkibida erkin radikallar hosil bo‘lishi suvni o‘ziga tortib olishiga yordam beradi. Glitserindan olingan smolalar lok-bo‘yoq sanoatida ishlatiladi. Avtomobil sanoatida glitserin «an­tifriz» tarkibiga kiritiladi.