Tibbiyot psixologiy asi

bo‘lib ko‘rinishi.


79




gallyutsinatsiyalarda bemor xuddi terisida biror narsa o'rmalab yurgandek ust-boshini qoqaveradi. Hid va ta’m bilish gallyutsinatsiyalarida bemor badbo'y narsalaming hidi va ta’mini sezadi. Gipnogogik gallyutsi- natsiyalar bemor ko‘zini yumib uxlamoqchi boiganda kuzatiladi. Bunda uning ko‘z oldida har xil qo'rqinchli narsalar, hayvonlar, yomon odamlar namoyon bo'ladi. Ko'zini ochsa, ular yo‘qoladi. Bu holat bolalarda ham tez-tez uchrab turadi.
Illyuziyalar deb, atrof-muhitda aslida mavjud bo‘lgan narsa va hodisalami yanglish idrok qilishga aytiladi. Demak, gallyutsinatsiyalardan farqli o'laroq, illyuziyalarda idrok etilayotgan narsalar mavjuddir, iekin ular noto‘g‘ri qabul qilinadi. Masalan, yerga tushib yotgan qora chopon uzoqdan xuddi uxlab yotgan itdek, do‘ppi esa mushukdek, qorong‘i xonada mixga ilib qo‘yilgan palto xuddi o‘g‘ri turgandek tuyuladi. Illyuziyalar ham gallyutsinatsiyalar singari ko‘ruv, eshituv, hid va ta’m bilish turlariga bo'linadi. Illyuziyalar sog‘lom odamlarda ham uchrab turadi. Masalan, qurilish bo‘layotgan joyda yog‘ochlar uzoqdan xuddi egri joylashgandek, eshik va derazalar qiyshiq qo'yilgandek, devordagi chiziqlar egri chizilgandek bo'lib ko'rinadi. Ba’zan, quruvchi bulaming to‘g‘riligini maxsus priborlar yoki dastgohlar bilan tekshirib ko‘rib ishonch hosil qiladi. Illyuziyalar asosan ruhiy va asabiy buzilishlar, ayniqsa, toksik ensefalopatiyalar va psixozlarda ko‘p kuzatiladi. Turli xil illyuziyalar 15-rasmda aks ettirilgan.
Verbal illyuziyalarda bir nech odamning suhbati bemorga uni g‘iybat qilayotgandek yoki fitna uyushtirish uchun reja tuzilayotgandek eshitiladi. Illyuziyalar shizofreniya kasalligi xuruj qilganda, delirioz va oneyroid holatlar bilan kechuvchi kasalliklarda ko‘p kuzatiladi.
Psixosensor buzilishlar. Fsixosensor buzilishlarga depersonalizatsiya, derealizatsiya, anozognoziyalar kiradi. Depersonalizatsiya sindromida bemor o‘z shaxsini yanglish idrok etadi, ya’ni uning tanasi ikkiga bo‘lingandek, bin o‘ziga bo‘ysunmayotgandek va boshqa odamning tanasidek his qiladi. Ularda tana tuzilishini to‘g‘ri idrok qilish ham buziladi: qo‘li yoki oyog‘i kattalashib ketgandek, birovning qo'lidek, yotgan paytlari yonida qo‘l emas, xuddi yog'och yotgandtL tuyuladi. Bemorga «Axir bu qo‘lingiz-ku, yog‘och bunaqa bo‘lmaydi-ku», deyishsa, «To‘g‘ri, lekin men qo'limni xuddi yog‘ochdek his qilayapman», deydi. Demak, ularda tanqidiy fikr saclangan boiadi. Depersonalizatsiya sindromi bosh miyaning o‘ng yarim shari (o'naqaylarda) zararlanganda kuzatiladi.
Derealizatsiya - bemorlar borliqdagi narsalar va vaziyatni taniydilar, biroq bu vaziyat ularga boshqachadek tuyuladi. Atrof-muhitdagi hamma narsalar noaniq, begona, tushunarsiz, go'yoki parda bilan o‘ralgandek iuyuudi. o^;zi yashayotgan joy va u yerdagi tanish odamlarni ham




begonadek his qiladi. Depersonalizatsiya va derealizatsiya shizofreniya hamda epilepsiya kasalliklarida, depressiv holatlarda kuzatiladi.
Auozognoziyalar. Anozognoziya o‘zidagi kasalik belgilarini anglamaslik, degan ma’noni bildiradi. Bosh miya o‘ng yarim sharining pariyetal sohalari zararlanganda kuzatiladigan bu holatlarda bemor o'z tanasidagi kamchiliklarni idrok qilmaydi, ya’ni inkor qiladi. Chap tomoni ishlamay yotgan bo‘lsa-da, men hozir yurib keldim, deb uqtiradi.
Sezgi va idrok buziluvchi kasalliklar haqida nevrologiya va psixiatriya darsliklarida batafsil ma’lumot berilgan.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Sezgi va idrokka ta’rif bering.
   
2. 
   Sezgi va idrokning fiziologik asoslari haqida so'zlab bering.
   
3. 
   Retseptor nima va uning qanday turlarini bilasiz?
   
4. 
   Sezgi buzilishining qanday turlarini bilasiz?
   
5. 
   Analizator nima, uning qanday turlarini bilasiz?
   
6. 
   Idrok buzilishlari haqida nimalarni bilasiz?
   
7. 
   Gallyutsinatsiya nima, uning qanday turlari mavjud?
   
8. 
   Illyuziyalar haqida nimalarni bilasiz?
   
9. 
   Depersonalizatsiya va derealizalsiya nima?
   
10. 
    Anozognoziyaga ta’rif bering va misol keltiring.
    

81

4. 
   BOB. DIQQAT VA XOTIRA