Tibbiyot psixologiy asi

25-rasm. Gipotalamus maxsus mediatorlar orqali organizmdagi barcha a’zo va to‘qimalarning faoliyatini boshqarib turadi


deb atashgan. Ko‘pchilik olimlar gipotalamusni hissiyotlar ifodalanishi yo‘lidagi bir necha bekatlaming biri deb hisoblaydilar.
1953-yilda Olds o‘z tajribalariga asoslanib, kalamushning bosh miyasida «qoniqish» markazini kashf etdi. U qafas ichida kalamushlar uchun dastak o'rnatdi. Kalamush dastakni bossa, uning tanasidan elektr toki o‘tib, qoniqish hissini bergan. Demak, o‘zida qoniqish hissini uyg‘otish kalamushning o'ziga bog'liq bo'lgan. Imkoniyat berilganda, kalamush qoniqish hissiga to'yish uchun dastakni toliqib yiqilguncha bosib turavergan. U hatto qafasga qo'yilgan ovqatga ham qaramagan, ovqatdan ko'ra dastakni bosib, o'zini qoniqtirishni xush ko'rgan.
Keyingi tadqiqotlar miyaning ma’lum sohalarini qo'zg'atib, g'azab va qo'rquv hissi uyg'otish mumkinligini tasdiqlab berdi va dalillar bilan to'ldirdi. «Jazolash markazi» ga ta’sir o'tkazilganda olingan his-tuyg'ular nihoyatda kuchli bo'lishi aniqlandi. Masalan, tajriba o'tkaziladigan maymunlar ayni


121




paytda aftini bujmaytirib, qichqirib yuboradi, hayqiradi, tishlab olmoqchi va qochmoqchi bo‘ladi. Ular titrab, yunglari tik turadi, ko‘z qorachiqlari kengayadi. Bunday tajribalar uzoq vaqt davom ettirilgan paytlarda maymun toliqib kasallangan va nobud bo‘lgan. ОЧа toliqqan ushbu maymunlarda «kayf qilish», ya’ni «qoniqish» markazlarida joylashgan elektrodlar ta’sirlantirilganda esa ulaming ahvoli yaxshilanib borgan.
«Jazolash» va «qoniqish» markazlarinig kashf etilishi va ulaming vegetativ jarayonlarga bevosita aloqador bo‘lishi ba’zi bir psixosomatik sindromlarning rivojlanish mexanizmlarini bir qadar yaxshiroq tushunishga imkon berdi. Ma’lumki, peptik yaralar paydo boMishida salbiy his-tuyg‘ularni roli kattadir. «Jazolash» va «qoniqish» markazlari bir-biriga yaqin joylashgani sababli ularning birida yuzaga kelgan qo‘zg‘alish ikkinchisiga uzatiladi va salbiy his-tuyg‘ularning nima sababdan peptik yara paydo qilishi birmuncha ayon bo‘lib qoladi.
Odamlarda bu tajribalar qanday natija bergan? Neyroxirurgik operatsiyalar mobaynida odam miyasining chuqur joylashgan tuzilma- iarini elektrodlar orqali ta’sirlantirib, ularda ham salbiy his-hayajonlar chaqiradigan markazlarni aniqlashga erishildi. Bu tadqiqotlar XX asrning 60-yillarida o‘tkazila boshlandi. Bosh miyaning tekshirish uchun