Til -millatning ruhi

Hozirgi davrda turli millat, elat va qabilalarga tegishli 2500 dan 5000 tagacha (ba’zi manbalarda 3000-7000 oralig`ida) jonli til borligi ma’lum.
O`zbek tili uzoq va boy tarixga, shuningdek, eski yozuvga ega bo`lgan tillardan biridir. Uni ilk marta asosli tekshirgan olim Alisher Navoiydir. U o`zining «Muhokamatul-lug`atayn» asarida lug`at tili, ya’ni eski o`zbek tilining leksik boyligi, grammatik qurilishi haqida qimmatli ma’lumotlar beradi.
Navoiy asarlarining tilini o`rganish u hayot-ligidayoq boshlangan edi. Ammo o`sha davrdagi manbalar-ning oz qismi bizgachayetib kelgan. Turkiy xalqlar boy milliy madaniyatga va adabiyotga ega. Turkiy til jahondagi eng qadimiy adabiy tillardan hisoblanadi, unda lug`at boyligi ham beqiyos hisoblanib, ko`p asrli tarixga ega. Bu tilda har qanday murakkab va nozik tushunchalarni ham ifodalay olish mumkinligini XV asrdayoq buyuk mutafakkir Alisher Navoiy o`zining butun ijodi bilan isbotlab va turkiy dunyoni adabiy til darajasida «yakqalam» qilib shunday degan edi:
Turk nazmida chu men tortib alam Ayladim ul mamlakatni yakqalam
(“Lisonut-tayr”)



Ming yillar davomida yagona til bo`lib kelgan turkiy til XX asrda yigirmadan ko`p alohida milliy tillarga bo`lib yuborilganligi oqibatida madaniy meros ham bo`lib tashlanganligi turkiy xalqlar tili va madaniyati ravnaqiga o`ta salbiy ta’sir ko`rsatdi.
Istiqlol tufayli turkiy tilda so`zlashuvchi xalqlardan ko`plari lisoniy rivojlanishini belgilashda mustaqillikka erishdi.
O`zbek tili tarixini o`rganish asosan, mamlakati-mizda 1950 yillardan boshlangan. 1958 yilda Til va adabiyot institutida «O`zbek tili tarixi» sektorining tashkil etilishi bilan O`zbekistonda bu sohaning rivoj-lanishida katta imkoniyat yaratildi.
Biroq, tildagi taraqqiyot, rivojlanish to`xtovsiz davom etadigan jarayon hisoblanadi. Shu ma’noda aytadigan bo`lsak, sobiq sho`rolar imperiyasi davrida ko`pgina xalq-larning tili siquv doirasida qolgan, ya’ni asta-sekin o`z kuch-qudratidan mahrum bo`la borgan.
Bu davrda olib borilgan ruslashtirish siyosati natijasida ko`plab shaharlik o`zbek oilalari farzand-larini rus maktablarida o`qitdilar. Ularning ko`plari o`zbek tilini mutlaqo tushunmaydilar yoki bo`lmasa chala biladilar. Bu bilan biz til o`rganmasin demoqchi emasmiz. Ammo shuyerda haqli ravishda savol tug`iladi: o`z ona tilida gapirmagan millat vakilida milliy iftixor, vatanparvar-lik hissiyotlarini anglash qay darajada bo`lishi mumkin? U milliy manfaatlarni tushunadimi, himoya qila oladimi?
Bunday hol XX asrning 80-yillaridan so`ng ko`pchilikni tashvishga sola boshladi. O`zbekistonda davlat tili o`zbek tili bo`lsa ham asosan rus tili hukmron edi. O`sha murakkab davrda davlat tili haqida maqbul tarzda qonunning qabul etilishiga, uning bosqichma-bosqich amalga oshirilishining kafolatlanishida Prezidentimiz Islom Karimov bosh bo`ldi. U «Fidokor» gazetasi muxbiri savol-lariga bergan javoblarida milliy g`oya, milliy istiqlol mafkurasini shakllantiruvchi asosiy omillarni sanab o`tar ekan, milliy til va uning milliy mafkuradagi o`rni masalasiga alohida e’tibor qaratib, shunday deydi: «Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir. O`z tilini yo`qotgan har qanday millat o`zligidan judo bo`lishi muqarrar».
Shunday ekan ona tilimiz, o`zbek tili – davlat tilini yanada rivojlantirish, yoshlarimiz ongiga chuqurroq singdirish va ularning qiziqishini oshirish uchun butun jamiyat hamkorlikda ishlashi lozim.
Millat ma’naviyatini va milliy o`zligini anglashda, milliy g`urur va iftixorning o`sishida tilning ahamiyati katta. Til orqali millatning ruhi, madaniyati va tarixini, milliy xususiyatlarini tushunish mumkin. Til – bu millatning muhim va barqaror belgisi, uning mavjud-ligi, rivojlanishining asosiy shartlaridan biridir. Kishi tug`ilganda u yoki bu xalqqa xos xarakterga ega bo`lmaydi. U muayyan bir millat vakillari orasida o`sib-ulg`ayib va tarbiyalanib, shu xalqqa xos bo`lgan fazilat-larni, ruhiyatni, dunyoqarashni o`zlashtiradi. Bu jarayonda har bir millatning o`ziga xosligini, milliy ruhiyatini, xarakterini, jipsligini saqlab turgan madaniy-tarixiy tajribasi til vositachiligida avloddan-avlodgayetkazib turiladi.
Tilning lug`at tarkibiga qarab millatning hayoti, tarixi, turmushi, ma’naviy dunyoqarashi haqida tasavvurga ega bo`lishi mumkin. Zero, xalqning tilida faqat shu millatga tegishli bo`lgan voqea, buyum, hodisalar uchun so`z mavjud. Shunday ekan, odam o`zi tushunmaydigan so`zdan ta’sirlanmaydi, zavq olmaydi. Mutaxassislarning fikri-ga ko`ra, begona tilni o`zlashtirgan va doimo unda muloqotda bo`ladigan odamga til bilan birga o`sha millatga tegishli bo`lgan xususiyatlar, ruhiyat, xarakter, dunyoqarash va hatto, shakl-shamoyil ham o`tar ekan.
Demak, xalqning tili milliy o`zlikni anglash jarayoniga ham bevosita ta’sir qiladi. Til ulkan, bebaho madaniy boylikdir. Bu boylik ajdodlar tomonidan uzoq yillar davomida yaratiladi, sayqal topadi va ajdodlarga bir javohir misolyetkaziladi.