Til va madaniyat

Anahtar Kelimeler: Ali Şîr Nevâyî, klasik Türk Şiiri, Çağatay edebi-
yatı, tıp, halk hekimliği.
1Muhterem Saygin – Pamukkale Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü dok-
tora öğrencisi, Milli Eğitim Bakanlığı Personeli. 
E-posta: [e-mail] 
ORCID ID: 0000-0002-2336-5139
Alıntı için: Muhterem Saygin. 2021. “Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sigar 
Adli Divaninda Tababet ve Halk Hekimliği”. Özbekistan: Dil ve Kültür  1 (1): 
6–19.
6
Uzbekistan: Language and Culture 2021/1(1)

---

Giriş
Edebiyat araştırmalarının amaçlarından biri; edebî ese-
rin içindeki farklı bilim dallarına ait ögeleri tespit edip sanatkârın 
dolayısıyla toplumun; insanı, varlığı, evreni algılama ve anlamlandır-
ma biçimini açıklamaktır. Klasik Türk edebiyatı araştırmalarında di-
van tahlilleri bu anlamda önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Hazır-
lamakta olduğumuz “Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sıgar Divanının 
Tahlili” adlı doktora çalışması; din-tasavvuf, toplum yaşamı (cemiyet), 
insan ve tabiat (doğa) olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır. 
Bu makalede, Garâibü’s-Sıgar adlı divanda Ali Şîr Nevâyî’nin tababet 
ve halk hekimliği alanında yaşadığı çağın kültürel verimlerini; algıla-
ma, anlamlandırma ve anlatma tarzı ele alınacaktır. Makalede metin 
merkezli, kültürel bağlamlı inceleme yöntemi izlenecektir.
Konuya geçmeden önce, üzerinde çalışılan metin tanıtılacak-
tır. Metin Karaörs’ün belirtiğine göre “Ali Şîr Nevâyî, Hüseyin Bay-
kara’nın isteği üzerine hazırladığı 1469 yılında tertip ettiği divanı-
na “Bedâiyü’l-Bidâye” adını vermiştir. Daha sonra 1476-1486 yılları
arasında yazdığı şiirlerini de “Nevâdirü’n-Nihâye” adını verdiği 
ikinci divanında toplamıştır. Hüseyin Baykara, ondan iki divan daha 
hazırlayıp Emîr Hüsrev-i Dihlevî gibi divan sayısını dörde çıkar-
masını istemiş, Abdurrahman-ı Câmî de aynı tavsiyede bulunmuştur. 
Ali Şîr Nevâyî; Türkçe yazdığı divanları tekrar gözden geçirip “Haza-
yinü’l-Ma’ânî” adı altında topladığı bütün şiirlerini dört divan olarak 
tasnif etmiş ve divanlara “Garâibü’s-Sıgâr, Nevâdirü’ş-Şebâb, Bedâi-
yü’l-Vasat, Fevâyidü’l-Kiber” adını vermiştir [Karaörs 2016, XII-XIII].
Ali Şîr Nevâyî’nin “Garâibü’s-Sıgâr” adlı divanı üzerine Günay 
Kut’un “Ali Şîr Nevâyî Garâibü’s-Sıgar İnceleme-Karşılaştırmalı Me-
tin” adında çalışması vardır. Alıntı yaptığımız şiirler, bu eserden 
seçilmiştir.
Bu çalışmada divanda yer alan hastalıklar, fiziksel hastalıklar 
ve ruhsal hastalıklar olmak üzere iki ana gruba ayrılarak ele alın-
mıştır. Divanda yer alan hastalık adları, hastalıkların tedavisinde kul-
lanılan eşyalar ve hastalıklarla ilgili halkın uyguladığı tedavi yöntem-
leri ve inanışlar hakkında bilgi verilecektir.