Til va madaniyat

1. Fiziksel Hastalıklar.
Divanda adı geçen fiziksel hastalıklar şunlardır: ‘Ur, kara 
agrık, ısıtma (sıtma), hararet, safra hastalığı, gözü ağarmak, köz ka-
rası, remed, mühlik maraz, zehresi yarılmak (ödü patlamak), şelâyîn 
hasta (ölümcül hasta).
Tabib, fetîle, pamuk, nîş veya nîşter, merhem, zehr, dârû, 
pâzehr (panzehir), şerbet gibi kelimeler ve terimler tababet ile ilgi-
7
Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sigar Adli Divaninda Tababet ve Halk Hekimliği

---

li olmaları sebebiyle divanda yer almıştır. Bazı beyitlerde, tabipten 
derdine boşuna derman aramaması istenmiş ve aşk derdinin ça-
resinin kavuşmak olduğu veya aşk derdinin çaresinin dert çekmek 
olduğu söylenmiştir. Aşağıdaki beyte göre vasl şerbeti âşığa çare 
değildir. Ayrılık derdi ile dertlenmenin ayrılık derdinin çaresi olduğu 
ifade edilmiştir:
Cüz’ vasl şerbeti maŋa sûd itmes ay tabîb 
Kim min firâk mihnetidin derd-nâk min (G. 478/5).
(Ey doktor! Kavuşma şerbeti bana hep fayda vermez.Ben ay-
rılık derdiyle dertlendim).
1.1. Isıtma (Sıtma).
Sıtma, özel bir sivrisinek türünün sokmasıyla insandan insa-
na bulaşan titreme, ter ve ateşlenme nöbetleri ile kendini gösteren 
ateşli bir hastalıktır.
Isıtma (sıtma) hastasının tasvir edildiği aşağıdaki beyitte ateş 
renkli gül üzerindeki jaleler sıtma hastasının terlemesine benzetilm-
iştir:
Tir içre gül kibi cismidin ısıtma bolmış 
Niçük ki şeb-nem ara kalgay âteşîn verdi (G. 619/4).
(Nasıl ki ateş renkli gül yapraklarının içinde jaleler bulunursa 
sevgilinin gül renkli teni, ter içinde kalan sıtma hastası gibi olmuş).
Âşığın sıtmalı olarak tasavvur edilmesi, sıtma hastalığının 
belirtilerinin ateş ve ter nöbeti olmasından kaynaklanmaktadır. Aşk 
ateşi, âşığı yaktığından âşık sıtmalı bir hasta olarak düşünülmüştür: 
‘Işkıŋ otın ki yaşurdum il ara yaydı rakîb 
Kim ısıtmanı nihân tutsa kılur merg ‘ayân (G. 489/4).
(Ben senin aşkını gizledim, rakip el arasına bu sırrı yaydı. Kim 
sıtmasını gizlese ölüm onu ortaya çıkarır).