Tilshunoslik kafedrasi "tasdiqlayman" "himoyaga qo


Download 1 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/23
Sana08.01.2022
Hajmi1 Mb.
#237260
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23
Bog'liq
globalizatsiya jarayonida lingvokulturologik munosabatlar

1

 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиѐт 

кафолатлари. - Тошкент: Ўзбекистан, 1997, 150 -б. 



2

 Маҳмудов Н. Ўзбек тили луғат бойлиги ривожида фаоллашган жараѐнлар. //Ўзбек тили ва адабиѐти, 2015, 

5-сон, 3-бет. 




 

o‗ynaydi. Til o‗z egasining inon-ixtiyori, e‘tiqodu ehtiyoji, aqliy-ruhiy salohiyati, 



tafakkur  va  tahayyul  talablaridan  tamoman  muxtor  holda  takomil  sari  odim  otish 

imkoniyatidan  tamomila  mahrumdir.  Tildagi  har  qanday  harakat,  kattadir-

kichikdir, muayyan harakat hadafiga ko‗ra yuz beradiki, bu maqsad faqat til egasi 

bo‗lmish  odam  bolasigagina  mansub  bo‗lishi  mumkin,  xolos.  Ayni  paytda  shuni 

ham  aytib  o‗tish  joizki,  tildagi  muayyan  o‗zgarishlar  ayni  til  taraqqiyoti  uchun 

emas, balki tilni o‗z o‗zanidan chiqishiga yo‗l ochadigan holatlar ham odamlar, til 

egasi  bo‗lmagan  "begona"  kishilar,  noodil  siyosat,  boshqa  tilning  bosqini  kabi 

omillarning  ta‘siri  natijasida  yuzaga  keladi

3

.  SHu  o‗rinda  tilni  o‗z  o‗zanidan 



chiqaruvchi omillar qatoriga yana "begona" ma‘naviyat, "begona" madaniyat va til 

sohiblarining  o‗z  tillariga  bepisandlik  bilan  munosabatda  bo‗lishini  ham  qo‗shib 

qo‗yish  joizdir.  Bunday  omillar  oxir  oqibat  tilni  tanazzulga  etaklaydi  va  uning 

intixosiga  sabab  bo‗ladi.  Tilning  yo‗qolishi  esa  millatning,  xalqning  yo‗qolishiga 

sabab  bo‗ladi.  SHuning  uchun  XX  asr  boshlarida  Farg‗ona  viloyati  general-

gubernatori M.D.Skobelev: "Agar sen biror millatni yo‗qotmoqchi bo‗lsang, uning 

tilini, madaniyatini, urf-odatlarini yo‗qot, shunda u o‗z-o‗zidan millat sifatida tarix 

sahnasidan tushib qoladi", degan edi. 

Bu  fikrlar  ushbu  tadqiqotning  tilshunosligimiz  taraqqiyotiga  qay  darajada 

ta‘sir ko‗rsatayotganligini belgilash ehtiyojidan kelib chiqadi. 

Jadid  adabiyotining  namoyondalaridan  biri  Fitrat  o‗z  davridagi  "qabo"

4



"daqqi"

5

  turkchaning  taqdiriga  kuyinib:  "Turk  tili  shuncha  boylig‗i,  shuncha 



tugalligi  bilan  baxtsizlikdan  qutula  olmamishdir.  Turk  tili  dunyoning  eng  baxtsiz 

tilidir.  Turkchaning  baxtsizligi  arab  bosqini  bilan  boglanmishdir.  Arablar 

bosdiqlari o‗lkaga yolg‗uz hukumatlarini emas, dinlarini, yo‗sunlarini-da tanitgan, 

oldirg‗an edilar. Musulmonliqlarning tubi, tomiri Qur‘on bilan Hadisdir. SHuning 

uchun  yangi  musulmonlar  arabcha  o‗rganishni  o‗zlariga  vojib  deb  bildilar, 

o‗qidilar,  o‗rgandilar,  sevdilar"

6

,  degan  fikrlari  hozirgi  kunda  o‗z  tili  va 



madaniyatini "toptash" evaziga "evropalashish"ga intilayotgan "yangi o‗zbeklar"ga 

ham tegishlidir. 




 

Biz bu erda yoshlarning til o‗rganishlariga, dunyo xalqlari madaniyati va urf-



odatlari  bilan  tanishishlariga  (til  o‗rganishni  bu  jarayonlarsiz  amalga  oshirib 

bo‗lmaydi) qarshi fikr aytmoqchi emasmiz. O‗zbekiston dunyoga yuz tutayotgan, 

dunyo  hamjamiyatida  o‗ziga  xos  nufuzga  ega  bo‗lib  borayotgan  bir  paytda 

yoshlarning har tomonlama kamol topishi, jahon yoshlari bilan ijtimoiy hayotning 

har  bir  jabhasi  yuzasidan  bemalol  bellasha  oladigan  intellektual  salohiyatga  ega 

bo‗lishi  zamon  talabidir.  Lekin  bu  salohiyat,  bu  kamolot  o‗z  ona  tilini  va 

madaniyatini  "kamsitish"  hisobiga  bo‗lishi  kerak  emasligini  ta‘kidlamokchimiz. 

Zero,  Fitrat  ta‘kidlaganidek,  "Ko‗zlarimizni  to‗rt  ochib  qarayliq,  dunyoning  eng 

buyuk hakimi bo‗lg‗an Ibn Sino turkdir. Ikkinchi Arastu atalg‗an Farobiy turkdir. 

Arab  tilini  mangulik  tirg‗izib  kelgan  Javhariy  turkdir.  "Vaxdati  vujud" 

falsafasiningt imomlaridan bo‗lg‗an Jaloliddin Rumiy turkdir. Forsiy adabiyotning 

payg‗ambarlaridan  bo‗lg‗an  Nizomiy  daxi  turkdir.  SHu  erlarda  otlari  yozilg‗an 

kimsalar-da  yolg‗uz  turk  ulusini  emas,  butun  dunyoning  ulug‗  kishilarindan 

erurlar. Iki turk ulusi bunlarning asarlaridan osig‗lanolmay qolmish, balki o‗zlarini 

ham  yaxshig‗ina  taniyolmay  qolmishdir.  Bunlar  o‗z  bitiklarini  turkcha  yozsalar 

edi,  bukun  turk  ulusining  holi  ehtimolki,  boshqa  turli  bo‗lur  erdi.  Baxtsizlik 

bundan ortiq bo‗lurmikin?" 

O‗zbek  tilshunosligida  lingvokulturologiya  va  bu  boradagi  masalalar 

yuzasidan  deyarli  hech  qanday  ilmiy  ishlar  va  dissertatsiyalar  qilinmaganligi,  

etarli o‗rganilmaganligi, ularni o‗rganishning     ham nazariy, ham amaliy jihatdan 

zaruratga aylanganligi mavzuning dolzarbligini belgilaydi. 


Download 1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling