Буйрак усти безлари хромаффин тўқимаси ички секреция функциясининг нерв системаси томонидан бошқарилиши (нерв регуляцияси) - Буйрак усти безларига иннервация берадиган қорин нерви таъсирланса — адреналин секрецияси кучайишини, бу нерв қирқиб кўйилганда эса адреналин секрецияси камайишини 1910 йилда М. Н. Чебонсаров кўрсатиб берган. Бундан англашиладики, буйрак усти безларининг хромаффин тўқимасидан гормон чиқишини нерв системаси қорин яерви таркибидаги симпатик нерв толалари орқали бошқаради. Буйрак усти безлари хромаффин тўқимасининг ички секреция функциясйни бошқарувчи марказ олий вегетатив марказлар жойлашган гипоталамусдадир. Тажрибада гипоталамусга таъсир этилганда қондаги катехоламинлар миқдори ортиб кетади. Буйрак усти безларининг секретор нервлари таъсирланганда адреналин чиқиши ҳам, норадреналин чиқиши ҳам кучаяди. Адреналии дастлаб норадреналинга нисбатан бир мунча ортиқ чиқади, лекин таъсирот давом этаверса, бора-бора адреналин чиқиши камайиб, норадреналин кўпроқ чиқади. Буйрак усти безларининг иши узоқ вақт кучайтирилса, улар гормонни адреналинга қадар тобора кам синтез қилиб, оралиқ модда — норадреналинни тобора кўп чиқаради.
Хромаффин тўқиманинг ички секреция функцияси бузилганда организмда рўй берувчи ўзгаришлар. - Иккала буйрак усти безининг хромаффин тўқимаси олиб ташланган (безларнинг пўстлоқ қаватини қолдириш зарур) ҳайвонлар оғир ҳаёт шароитига чидамсиз бўлиб қолади: масалан, улар шикастланса, буйрак усти безлари зарарланмаган ҳайвонларга нисбатан травматик шокдан кўпроқ нобуд бўлади. Одамнинг турли эндокрин касалликлари орасида буйрак усти безлари мағиз қаватидаги хромаффин тўқима функциясининг етишмаслиги натижасида келиб чиқадиган касалликлар қайд қилинмаган. Бунинг сабаби, эҳтимол, шуки, хромаффин тўқима буйрак усти безларидан ташқари, организмнинг бошқа қисмларида ҳам бор; буйрак усти безларининг мағиз қаватидан чиқадиган моддалар симпатик нерв тола-ларининг охиридан ҳам ажралади.
Одамда буйрак усти безлари хромаффин тўқимасининг ўсмалари (хромаффин ўсмалар, параганглиомалар) бўлганда шу тўқима гиперфункцияси қайд қилинган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
