Tizimli tahlil asoslarining predmeti va tushunchasi

Tuzilma tushunchasida turli jihatlarni aniqlagan holda ko’rib chiqishning analitik usulini amalga oshiramiz. Bilish ob’ektini elementlarga, ularning bog’lanishlarga ajratish va ob’ektning butun xususiyatlarini aniqlash o’z ichiga ilmiy tadqiqotning xususiyatli sifatini oladi. Biroq, analitik ko’rib chiqish sintetik ko’rib chiqish bilan to’ldirish zarur. Bundan tashqari, keyingi sintez qilish yo’li bilan yangi natijalarga erishiladi. Tuzilma tushunchasining analitik jihatdan qismlarga ajratish saqlash g’oyasi yoki invariantlilik asosida sintez qilinadi. Ushbu g’oya tuzilmaning yagona tushunchasida elementlarni, ularning bog’lanishlarini va tizimning butun xususiyatlarini sintez qilish imkonini beradigan tamoyillni birlashtirishga xizmat qiladi. Har qanday yagona tamoyil asosida bir tushunchada turli jihatlarni sintetik birlashtirish turi ko’plab ilmiy tushunchalarning xususiyatli jihatlarni o’z ichiga oladi.
Tuzilma tushunchasi yordamida saqlash tamoyilllari fanning umumiy prinsiplari bo’la oladi. Ushbu tamoyilllar, tuzilma tushunchasi umumiy tushuncha bo’lib hisoblanganligi sababli, nafaqat fizika sohasida, balki ilmiy tadqiqotning barcha boshqa sohalarida qo’llanilishi mumkin. Tuzilma tushunchasi tizimning invariantlik jihati sifatida kategoriyali ma’noga ega bo’ladi. Tadqiqotda ilmiy yondashuvning mezoni bo’lib u yoki boshqa sohada o’zining xususiyat shakllarini qabul qiladigan saqlash tamoyillari bo’lishi mumkin. U yoki boshqa invariantni aniqlagan holda, ob’ekt tuzilmasini topish mumkin bo’lgan joyda tadqiqot sohasida umumiylikka va zarurlikka ega bo’lgan qonunlarning rivojlangan tizimining imkoniyatlari ochiladi.
Ierarxiya tamoyili (“ierarxiya” yunonchadan ilohiy hukumronlik-quyida joylashgan elementlarni tashkil etuvchi tarkibining itoat qilish tartibi va yuqorida joylashganlarning qat’iy belgilangan qadam bo’yicha xususiyatlari (ierarxik zinapoyalar) va quyi sathdan yuqori darajaga o’tish) murakkab ko’p sathli tizimlardagi tuzilmali munosabatlar turidir, xarakterlanuvchilarning
tartiblanganligi, vertikal bo’yicha alohida sathlarning orasidagi o’zaro ta’sirini tashkillashtirilganligi. Ierarxik munosabatlar ko’plab tuzilmali xarakterga ega bo’lgan tizimlarda mavjud, shuningdek funksional differensatsiyasi, ya’ni aniqlangan vazifalar aylanasini tadbiq qilish qobiliyatididir. Buning ustiga ko’plab yuqori sathlarda integratsiya, kelishishlik vazifalari amalga oshiriladi. Murakkab tizimlarning ierarxik tuzilishining zarurligi ularda boshqarish axborotlarning yirik massivlarini qayta ishlash va qo’llanilishi bilan bog’liqligiga asoslanadi, buning ustiga quyida joylashgan sathlarda qismli va konkret axborotlardan foydalaniladi, tizimning faqatgina alohida aspektlarini qamrab oluvchi Funksionalligi, bundan yuqori sathlarda umumlashtirilgan axborotlar ko’riladi, xarakterlaydigan shart barcha tizimning Funksionalligidir va tizimga taalluqli echimlar butun tizim uchun qaul qilinadi. Real tizimlarda ierarxik struktura hech qachon mutlaqo qat’iy bo’lmaydi, chunki ierarxiya quyi sathdagi avtonomiya bilan kichik yoki katta quyi sathda yotuvchi avtonomiya bilan mos keladi va boshqaruvda har bir sathga tegishli bo’lgan o’zini tashkillashtirish imkoniyati qo’llaniladi.