Ўтмишга назар

ЎТМИШГА НАЗАР |
 
ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ | LOOK TO THE PAST
№1 | 2022
42
 
 
mesxeti turklar deportasiya qilingan 1944 yildan to XX asrning 80-yillari oxirigacha bu cheklash 
olib tashlanmagan.
XX asr 80-yillarining ikkinchi yarmida SSSR rahbariyati mesxeti turklarning o‘z vataniga qaytish 
bilan bog‘liq bo‘lgan milliy masalani hal etish imkoniyatiga ega emasdi, shuningdek, undan 
manfaatdor ham bo‘lmagan. Bunga Gruziya SSR tomonidan to‘sqinlik qilingani ham ma’lum 
darajada ta’sir qildi [26]. Chunki mesxeti turk xalqi deportasiya qilingan hududlarda endilikda 
gruzinlar istiqomat qilar, tarixiy adolatni tiklash Gruziyada yangi muammolarni keltirib chiqarishi 
mumkin edi. Shu bilan birga, mesxeti turklarining Gruziya SSRdan deportasiya qilinishining asosiy 
sababi, ya’ni ularning Turkiyadagi qondoshlari bilan birlashib ketish xavfi sovet rahbariyatining 
hali ham tashvishiga sabab bo‘layotgan edi. Bu omil ularning o‘z vataniga ko‘chib ketishidagi 
asosiy to‘siq edi. Shunga yaqin fikrni taniqli gruzin yozuvchisi Ch.Amiredjibi ham bildirib o‘tadi. 
Uning fikricha, mesxeti turklari agar Kavkazga joylashtirilsa, u holda islom dinining mavqei bu 
yerda yanada mustahkamlanadi. Bu hol mintaqaning ruslar qo‘lidan butunlay chiqib ketishiga sabab 
bo‘lishi mumkin edi [27]. Shunday sharoitda Markaz rahbariyati O‘zbekistondagi milliy uyg‘onish 
jarayonlariga va mesxeti turk xalqining milliy muammosiga befarq qarab tura olmas edi. Chunki 
ushbu milliy muammolar Ittifoq parchalanish jarayonining tezlashtiruvchi omili bo‘lib xizmat 
qilishi mumkin edi.
Xullas, markscha-lenincha ta’limotga asoslangan, mustamlakachilik ruhi bilan sug‘orilgan, 
milliylikni inkor etgan, uni yo‘qotishga qaratilgan sobiq sovet davlatining milliy siyosati XX 
asrning 80-yillarida Farg‘ona vodiysidagi milliy muammolar va millatlararo munosabatlarni 
keskinlashuviga o‘zining katta salbiy ta’sirini ko‘rsatdi.
4.Xulosalar:
Xulosa tariqasida aytish joizki, sovet hokimiyati tomonidan xalqlarga nisbatan ehtimollarga 
asoslanib qilingan deportasiya, aslida, Ikkinchi jahon urushi yillarida fashistlar tomonidan amalga 
oshirilgan jinoyatlardan kam bo‘lmagan. 
Ikkinchi jahon urushi davrida bir necha xalqlarning zo‘rlik bilan o‘z vatanidan deportasiya qilinishi 
sobiq SSSR hukmronligining so‘nggi yillarida millatlararo munosabatlarga o‘zining salbiy ta’sirini 
ko‘rsatdi.
Mesxeti turk xalqining o‘z vataniga ko‘chib borish harakatiga sobiq Markaz tomonidan 
to‘sqinlik qilinishi va oxir-oqibatda ularning bu yo‘ldagi faol harakati XX asrning 80-yillari 
oxirlarida O‘zbekistonda millatlararo munosabatlarning keskinlashishiga sabab bo‘ldi.