Тоҳир Маликов

 
O
н
 = A
хў
 - A
бў
x (R
ж
: R
ў
), 
Bu yerda: O
н
– aylanma mablag‘larning nisbiy ozod bo‘lishi; 
A
хў
– tahlil qilinadigan davrdagi aylanma mablag‘- 
larning haqiqiy miqdori (yillik o‘rtachasi); 
A
бў
– bazis (o‘tgan) davrdagi aylanma mablag‘larning 
miqdori (yillik o‘rtachasi); 
R
ж
– hisobot (joriy) davrda realizatsiya qilingan 
mahsulotlar hajmi; 
R
ў
– o‘tgan (bazis) davrda realizatsiya qilingan 
mahsulotlar hajmi. 
Aylanma mablag‘larning aylanuvchanligini tezlashtirish XYuS 
moliyaviy ahvolini mustahkamlashning muhim rezervi hisoblanadi. 
Buning natijasida ozod bo‘lgan mablag‘lar investitsiyalarga, innovatsion 
faoliyatga, aktivlarning tarkibiy tuzilishini takomillashtirishga va h.k. 
larga yo‘naltirilishi mumkin. 
Moliyaviy rezervlarni jalb qilishda moliyaviy leverijdan foydala-
nish katta ahamiyatga ega. Kompaniyaning aylanmasiga turli shakllarda 
qarz mablag‘larini jalb qilish evaziga rentabellikning o‘sishiga mo-
liyaviy leverij deyiladi. Moliyaviy leverij XYuS qarz kapitalining XYuS 
o‘z kapitaliga nisbatini ko‘rsatuvchi moliyaviy faollik koeffitsiyenti 
orqali ifodalanadi. Uni formula orqali quyidagi tarzda ko‘rsatish mum-
kin: 
K
м ф
= K
q
: K
ў
, 
Bu yerda: K
м ф
– moliyaviy faollik koeffitsiyenti yoki 
moliyaviy leverij; 
K
q
– qarziy kapital; 
K
ў
– o‘zlik kapitali. 
Bu ko‘rsatkich ko‘pchilik hollarda moliyaviy dastak ko‘rsatkichi 
deb ham yuritiladi va bunda qo‘shimcha qarz kapitalini jalb qilishning 
dastagi bo‘lib, kompaniyaning o‘zlik kapitali maydonga chiqayotganligi 
nazarda tutiladi. Bank ssudalari va kreditorlik qarzlari ko‘rinishlarida 

---

35 
jalb qilingan qarz kapitalidan foydalanish ular jalb qilingunga qadar 
erishilgan rentabellik darajasidan ko‘ra yuqoriroq bo‘lgan rentabellik 
darajasiga erishishni ta’minlasagina samarali bo‘lishi mumkin. Bu, o‘z 
navbatida, XYuSdan qarz mablag‘larini yanada samaraliroq foydalanish 
imkonini beruvchi biznes-loyihalarni ishlab chiqishni talab qiladi. Faqat 
shu holdagina moliyaviy leverij yoki moliyaviy dastak samarasi 
vujudga kelishi mumkin. Rentabellikning yangi darajasi XYuS kreditdan 
foydalanganligi uchun bank kreditining foizini va qaytarilish muddati 
o‘tkazib yuborilgan kreditorlik qarzlari uchun to‘lovlar to‘lashni yetarli 
darajada (hatto ancha oshgan holda) qoplashi kerak. Qarz mablag‘lari-
dan foydalanish XYuSning maksimal qo‘shimcha foyda olishini ta’min-
lamog‘i lozim. Moliyaviy leverij samarasini olish va uni taqsimlashning 
umumiy ko‘rinishi quyidagi chizmada keltirilgan: 
2.2-chizma. Moliyaviy leverij samarasini olish va uni