Toliq va toliqsiz gaplar haqida ma'lumot. Toliq va toliqsiz jumlalar. Tòliqsiz gaplarni turlari

Nizomiy nomidagi TDPU Tillar fakulteti òzbek tili va adabiyoti yònalishi 308-guruh talabasi Eshqobilova Mahliyoning hozirgi òzbek adabiy tili fanidan tayyorlagan taqdimoti.

Mavzu: Toliq va tòliqsiz gaplar.

Reja:

• Toliq va toliqsiz gaplar haqida ma'lumot.
• Toliq va toliqsiz jumlalar.
• Tòliqsiz gaplarni turlari.

1.Tòliq va toliqsiz gaplar haqida ma'lumot.

Fikrni ifodalash uchun zarur bo`lgan gap bo`laklarining barchasi qatnashgan gaplar to`liq gaplar dеyiladi: Ulardan xat kеldimi?

Nutq vaziyatidan ma'lum bo`lgan ayrim bo`laklari tushirilgan gaplar to`liqsiz gaplar dеyiladi: - Siz maktabga borasizmi? - Boraman (ega - mеn, hol – maktabga tushirilgan)

Tuzilishi va ma'nosiga ko'ra to'liq va to'liqsiz gaplar farqlanadi.

To'liq jumlalar tuzilishning to'liqligi va ma'noni ifodalashning to'liqligi uchun zarur bo'lgan barcha asosiy va ikkinchi darajali a'zolarga ega (Kristiya kichkina tungi chiroqni yoqib, uni karnayga qo'ydi (P. Mirniy)).

Bunday ikki yoki bir qismli jumlalar kontekst yoki vaziyatdan aniq bo'lgan bir yoki bir nechta a'zo (asosiy yoki ikkinchi darajali) etishmayotgan to'liqsiz deyiladi. Bunday gaplarning tuzilishi va mazmunining to‘liq bo‘lmaganligi ularning aloqa vositasi vazifasini bajarishiga to‘sqinlik qilmaydi, shuning uchun ham ayrim a’zolarning tushib qolishi ularning semantik to‘liqligini buzmaydi. Ko'pincha nutqda etishmayotgan predikatli to'liq bo'lmagan jumlalar qo'llaniladi (Kranlar yashil Juravnoega uchadi va oqqushlar Lebedinga (P. Voronko) uchadi).

2.Tòliq va tòliqsiz jumlalar.

Tuzilishi va ma'nosiga ko'ra, to'liq va yo'q to'liq jumlalar.

To'liq jumlalar tuzilishning to'liqligi va ma'noni ifodalashning to'liqligi uchun zarur bo'lgan barcha asosiy va ikkinchi darajali a'zolarga ega (Kristiya kichkina tungi chiroqni yoqib, uni karnayga qo'ydi (P. Mirniy)).

Bunday ikki qismli yoki bir qismli jumlalar, unda bir yoki bir nechta a'zolar (asosiy yoki kichik) tushib qolgan, ular kontekst yoki vaziyatdan aniq. Bunday gaplarning tuzilishi va mazmunining to‘liq bo‘lmaganligi ularning aloqa vositasi vazifasini bajarishiga to‘sqinlik qilmaydi, shuning uchun ham ayrim a’zolarning tushib qolishi ularning semantik to‘liqligini buzmaydi. Ko'pincha nutqda etishmayotgan predikatli to'liq bo'lmagan jumlalar qo'llaniladi

Tugallanmagan jumlalar tuzilishiga ko'ra ular to'liq turlarga bo'linadi. Ular, shuningdek, taqsimlangan yoki aylanmaydigan, ikki qismli yoki bir qismli bo'lishi mumkin. Shuni yodda tutish kerakki, tashlab ketilgan mavzu yoki predikatli ikki bo'lakli jumla ikki qismli bo'lib qoladi, garchi faqat bittasi talaffuz va yozilsa. asosiy a'zosi.

3.Tòliqsiz gaplarning turlari.

To`liqsiz gaplarning turlari: 1) dialogik nutq tarkibidagi: Kim kеlmadi? Ahmad. 2) ibora tarzidagi: Tug`ilgan kuningiz bilan! Navro`zingiz muborak! 3) qo`shma gap tarkibidagi: Yaxshidan ot qoladi, yomondan dod (qoladi).

To`liqsiz gaplar suhbatda, so`zlashuv nutqida va badiiy asarlarda ko`proq qo`llanadi.

To`liqsiz gaplar o`z tuzilishiga ko`ra to`liq gaplar bilan bir xil turlarga bo`linadi. Ular, shuningdek, taqsimlangan yoki aylanmaydigan, ikki qismli yoki bir qismli bo'lishi mumkin. Shuni yodda tutish kerakki, tashlab ketilgan mavzu yoki predikatli ikki bo'lakli jumla faqat bitta talaffuz va yozilgan bo'lsa-da, ikki qismli bo'lib qoladi.

E'tiboringiz uchun raxmat!