Toshkent 2019 O‟zbеkiston rеspublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1. Raqobatlashuvchi investitsiyalar haqida tushuncha 

Investitsiyalar maqbulligini asoslashda qo„llaniladigan ko„rsatkichlar

bizni ziddiyatli xulosalarga olib keladi.Barcha mezonlarga ko„ra
investitsiyalarning yuqori daromadli bo„lishi kamdan-kam uchraydigan
holdir. Buning ustiga bitta investitsiya loyihasining o„zi bir ko„rsatkich
(masalan -IRR) bo„yicha o„zaro farq qiluvchi bir necha miqdorlarga ega
bo„lishi mumkin. Shu sabab bu mavzuda tahliliy ma‟lumotlar ziddiyatli
bo„lgan holatlarda (ayniqsa raqobatlashuvchi investitsiyalar sharoitida)
qanday qilib investitsion qarorlar qabul qilish to„risida fikr yuritamiz.
Investitsiya loyihalari o„rtasida raqobat ikki sababga ko„ra yuzaga
keladi:
Birinchidan, noiqtisodiy harakterdagi sabablarga ko„ra ikki loyiha bir-
birini inkor etadi.
Ikkinchidan, byudjetning cheklanganligi sababli ham investitsiyalar
o„zaro raqobatlashuvchi bo„lishi mumkin.

2. Muqobil investitsiyalar 

---

~ 95 ~

Investitsiyalar bitta natijaga erishishning bir nechta muqobil
variantlari mavjud bo„lgan holda yoki qandaydir cheklangan resursning
(pul mablag„laridan tashqari) bitta manbasini ishlatganlarida o„zaro inkor
etuvchi yoki muqobil bo„lishi mumkin.
Masalan: «Uzsanoatqurilishbank» o„z filiallarining kompyuter
texnikasi bilan ta‟minlash vazifasini hal etayotganida, unga turli firmalar
o„zaro muqobil bo„lgan bir nechta investitsiya loyihalarini taklif qilishgan.
Toshkent univermagi uchun uning binosini turli firmalarga ijaraga berish
to„risidagi taklif ham o„zaro inkor qiluvchi loyihalarga misol bo„ladi.
Resurslar cheklanganligi bilan bog„liq ko„pgina iqtisodiy masalalar singari
muqobil investitsiya loyihalaridan birini tanlash muammosi ham
cheklangan vaqt davomida ro„y beradi, ya‟ni shu vaqt davomida
resurslarning etishmovchiligi muammosini ham xal etish kerak. Masalan:
ishlab chiqarish korxonasi oldida yoki bir sexdagi uskunalarni yangilash
eki yangi sex qurish loyihalaridan birini tanlash muammosi shu davr ichida
birdaniga ikki loyihani moliyalashtirish imkoniyati yuqligi tufayli yuzaga
keladi. Quyidagi misolda muqobil investitsiyalardan birini tanlash
jarayonida ro„y beradigan muammolarni ko„rib chiqamiz.