Toshkent-2022 mundarija кirish

1.1.3.Tuproqning neft bilan ifloslanishining kelib chiqish sabablari
Tuproqning kimyoviy ifloslanishlari orasida neft va neft mahsulotlari bilan ifloslanishi keng masshtabda uchraydi. Chunki neft xom ashyosidan halq xо‘jaligida keng foydalanib, bugungi kunda 1000 xildan ortiq mahsulotlar olinmoqda. Ifloslanishning paydo bо‘lishida asosan neft konlarining ochilishi, neft hom ashyosini olinishi, tashish jarayoni, saklash omborlari, kutilmagan avariya holatlari va neft mahsulotlarini nozamonaviy texnologiyalar vositasida qayta ishlash, transportlar tomonidan chala yoqilishi va boshqalar о‘rin tutadi. Ayniqsa neftga boy bо‘lgan Arab mamlakatlari, Rossiya, Quvayt, Ozarbayjon va Ukraina hududlarida neft va neft mahsulotlari bilan ifloslanish holatlari kо‘proq kuzatiladi. Birgina Rossiyaning о‘zida yiliga 50-70 ming tonna neft va neft mahsulotlari katta-katta hududlarni ifloslaydi, jumladan 1996 yilda 50 ming gektar yer kuchli darajada ifloslangan. Ukrainadagi katta halokat atrof-muhit ekosistemasining ifloslanishiga sabab bо‘lgan. Yuqorida ta’kidlanganidek neft mahsulotlariga nisbatan tuproq qoplamini ifloslanishi kо‘prok uchraydi (benzin, mazut, motor moyi va boshqa yonilgilarni transportlar tomonidan chala yonishi natijasida asosan atmosfera havosi ifloslanadi) va ifloslangan tuproqlarni tozalash va unumdorligini qayta tiklanishi uzoq yillar talab etadi. Tuproq qoplamining neft bilan ifloslanishida quyidagi asosiy omillarni kо‘rsatishadi:
-neft sanoati tarmoklaridagi chiqindi suvlarining tuproq qoplamiga va sug‘orish suvi manbalariga tushishi;
-neft va boshqa yoqilg‘i turlarining tashish kemalari, transportlari va uzatuvchi kuvurlaridagi halokat holatlari;
-neft konlarining yonib ketishi;
-neft saqlash omborlaridagi noqulay holatlar natijasida tuproq qoplami va ekosistemaning asosiy qismlari ifloslanadi. Bundan tashqari neft va neft mahsulotlaridan notо‘g‘ri foydalanish mobaynida va ifloslangan hududlarda rekultivatsiya ishlarini yetarli darajada yо‘lga qо‘yilmasligi oqibatida ham bir qator muammolar kelib chiqadi.
Favqulodda neft to'kilishini mahalliylashtirish va bartaraf etishning mexanik usullari tuproq va suv yuzasidan to'kilgan uglevodorodlarning asosiy qismini maxsus mexanizmlar va qurilmalar yordamida to'plash imkonini beradi. Shu bilan birga, uglevodorodlarning ta'sirchan qismi tuproqqa singib ketadi va ularni mexanik usullar bilan to'plash mumkin emas. Fan va texnikaning rivojlanishi bilan neftning to'kilishiga qarshi mexanik usullar bilan bir qatorda fizik-kimyoviy va biologik usullar ham qo'llanila boshlandi. Neft ifloslanishini bartaraf etishning fizik-kimyoviy usullari neftni o'zlashtirish qobiliyatiga ega bo'lgan sorbsion materiallardan foydalanishga asoslangan. Ushbu materiallar yog'ni singdirish mexanizmiga ko'ra adsorbent va changni yutish moddalariga bo'linishi mumkin. O'z navbatida, bu materiallarning har biri o'zining kelib chiqishi, dispersiyasi, moy sig'imi, suzuvchanligi, namlik sig'imi va boshqa ko'rsatkichlari bilan farqlanadi. Bugungi kunda tabiiy va sintetik kelib chiqishi noorganik va organik sorbentlar qo'llaniladi. Ko'pgina sorbentlar universaldir, chunki ular juda keng turdagi neft mahsulotlarini o'zlashtirishga qodir. So'nggi paytlarda tasodifiy to'kilishlar va ularning oqibatlarini bartaraf etish vositalarini tanlashda nafaqat neft va neft mahsulotlarini yaxshi singdirish, balki ularni oddiy va xavfsiz moddalarga - karbonat angidrid va suvga parchalash qobiliyatiga ega sorbentlarga ko'proq afzallik beriladi. Bunda neft mahsulotlarining biodegradatsiyasi jarayoni mikroorganizmlar yordamida tabiiy ravishda amalga oshiriladi. Neft mahsulotlarining biodegradatsiyasini tezlashtirish uchun sorbentlar bilan bir qatorda neft mahsulotlarini biodestruktsiya qiluvchi turli mikroorganizmlarning koloniyalarini o'z ichiga olgan biologik preparatlardan foydalanish mumkin.