Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Marginal huquqiy xatti-harakat. Marginallik lotincha «marginalis» 
so‘zidan olingan bo‘lib, chekkada, chegarada turish ma’nosini anglatadi. Bunda 
shaxs davlat tomonidan o‘rnatilgan jazo tizimidan qo‘rqishi oqibatida huquq 
talabiga bo‘ysunadi. Bu toifa shaxslar ijtimoiy faol yoki odatiy huquqiy xatti-
harakatni amalga oshirmaydilar. Marginallik xulq-atvorning shunday shakliki, 
bunda individ g‘ayriijtimoiy kayfiyatda, o‘rnatilgan huquqiy tartibotni buzish 
chegarasida bo‘ladi, ammo muayyan hadik va qo‘rquv ta’sirida salbiy oqibat 
yuz bermaydi. Ushbu vaqt oralig‘ida shaxsning xatti-harakatlarining motiviga 
jazoga tortilishdan xavotirlanish, huquqqa rioya qilishdan manfaat qidirish, 
yaqinlari va jamoaning dashnomlaridan, noroziliklaridan cho‘chish kabi omil-
lar ta’sir ko‘rsatadi. Umuman olganda, marginal xulq-atvor huquqqa muvofiq 

---

463
XXIII bob.
 Huquqiy xulq-atvor,
huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik
xulq-atvor hisoblanadi. Chunki, shaxs o‘z e’tiqodi jihatdan huquqiy talablarga 
xayrixoh bo‘lmasa-da, biroq ularga rioya etadi. 
Huquqqa muvofiq xatti-harakatlar bir qancha turlarga bo‘linadi. Ularni 
turli mezonlar asosida tasniflash mumkin. Masalan, huquqqa mos xatti-hara-
katlarning tashqi namoyon bo‘lish xususiyatiga ko‘ra 
faol harakat yoki aksin-
cha, 
passiv xulq-atvor – harakatsizlik turlariga ajratiladi.
Ma’lumki, huquqqa muvofiq xatti-harakat muayyan huquq sohalariga te-
gishli bo‘lgan normalar asosida amalga oshadi. Shunga ko‘ra, huquqiy xatti-
harakatlarni 
fuqaroviy-huquqiy, ma’muriy-huquqiy, mehnat-huquqiy, oilaviy-
huquqiy kabi turga ajratiladi. Huquqiy qoidalarni amalga oshirish shakliga 
ko‘ra, huquqqa muvofiq xatti-harakatlarni huquqqa 
rioya etish, bajarish, foy-
dalanish yoki uni qo‘llash bilan bog‘liq xulq-atvor sifatida guruhlashtirish 
mumkin.
Huquqiy faoliyat va xatti-harakatlarni amalga oshirilish sohasiga qarab – 
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa turlarga tasniflash mumkin. Harakat 
yoki faoliyatni amalga oshiruvchi subyektga qarab – fuqaro, yuridik shaxs, 
mansabdor shaxs, davlat yoki jamoat tashkilotini farqlash mumkin. Shunday 
qilib huquq muvofiq xatti-harakatlarni turlarga ajratib o‘rganish, ularning tabia-
tini, xususiyatlarini, ahamiyatini, siyosiy va huquqiy hayotdagi rolini teranroq 
tushunish imkonini beradi.