Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Fuqarolarning qonun oldida tengligi prinsipi. O‘zbekiston Respub-
likasi Konstitutsiyasining 18-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasida 
barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, 
dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, 
qonun oldida tengdirlar. Imtiyozlar faqat qonun bilan belgilab qo‘yiladi hamda 
ijtimoiy adolat prinsiplariga mos bo‘lishi shart. Mazkur prinsip quyidagi jihat-
lar bilan tavsiflanadi. 
Birinchidan, mamlakatda barcha fuqarolar teng holat 
va maqomga egaligi. Davlat o‘z qonunlari bilan fuqarolarga bir xil sharoit va 
teng imkoniyatlar yaratib beradi. Hamma bir xil huquq va majburiyatlarga ega. 
Biroq, ulardan foydalanish amalda turlicha bo‘ladi. Masalan, birov oliy o‘quv 
yurtiga kiradi, boshqa fuqaro esa, bu huquqdan foydalanmaydi. 
Ikkinchidan, 
bu prinsip umumfuqaroviy huquqlarning tengligida ifodalanadi. Bu huquqlar, 
avvalo, Konstitutsiyada va boshqa qonunlarda mustahkamlanadi. Bular fuqa-
rolarning saylov huquqi va saylanish huquqi, mehnat qilish huquqi, bilim olish 
huquqi, tibbiy yordamdan foydalanish huquqi, turar joyga, xususiy mulkka 
ega bo‘lish huquqi va hokazolar. 
Uchinchidan, bu prinsip fuqarolarning qonun 
oldida birdek mas’ulligida ifodalanadi. Qonunni buzgan har bir fuqaro, har bir 
mansabdor shaxs (shu jumladan, yuridik shaxs) istisnosiz o‘z qilmishi uchun 
javob berishi shart.

---

189
IX bob.
 Huquq prinsiplari
va funksiyаlari
Davlat va shaxsning o‘zaro mas’ulligi prinsipi. Davlat bilan shaxs 
bir-biri bilan muayyan huquq va majburiyatlar orqali bog‘liq bo‘lishi lozim. Bu 
demokratik siyosiy tizim va adolatli davlat boshqaruvining muhim talablaridan 
biridir. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ana shu talab o‘z ifo-
dasini topgan: «O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi va davlat bir-biriga nisbatan 
bo‘lgan huquqlari va burchlari bilan o‘zaro bog‘liqdirlar. Fuqaroning Konsti-
tutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, 
ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni cheklab qo‘yishga hech kim 
haqli emas» (19-modda). Ayni vaqtda, davlat organlari va mansabdor shaxslar 
jamiyat va fuqarolar oldida mas’uldirlar.
O‘z navbatida, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga qat’iy itoat etishlari, 
jamiyat manfaatlariga muvofiq ish tutishlari, boshqa kishilarning huquqlari, 
erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishlari, qonun bilan belgilan-
gan soliqlarni to‘lashlari lozim. Fuqarolar o‘z huquq va erkinliklarini amalga 
oshirishda boshqa shaxslarning, davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, 
huquqlari va erkinliklariga putur yetkazmasliklari shart (20-modda). Basharti, 
bir tomondan, davlat, davlat organlari va mansabdor shaxslar, ikkinchi tomon-
dan, fuqarolar o‘z zimmalaridagi qonuniy majburiyatlarini buzsalar, tegishli 
yuridik javobgarlik kelib chiqadi. Bunday hollarda fuqaro davlat oldida, davlat 
esa (o‘z mansabdor shaxslari va organlari orqali) fuqaro oldida qonunda belgi-
langan majburiyatlarni bajaradi. Mazkur yuridik munosabat hamda aloqadorlik 
huquqiy davlat barpo etishning zaruriy shartidir. Ta’bir joiz bo‘lsa, bu yerda 
gap «davlat suvereniteti» va «shaxs suvereniteti»ning o‘zaro dialektik aloqador-
ligi, bog‘liqligi xususida bormoqda.
Umumiy huquqiy prinsiplar qatoriga, shuningdek, ijtimoiy adolat, teng 
huquqlilik, huquq va majburiyatlar birligi, huquqning ustuvorligi kabilar ham 
kiradi.