Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqiy tartibga solish usuli – jamiyatdagi mavjud ijtimoiy mu-
nosabatlarga huquq vositasida qo‘llaniladigan usul, vosita va yo‘llar majmui. 
Huquqiy tartibga solish usuli uzoq tarixiy jarayonda shakllangan hodisa bo‘lib, 
davlat undan huquqiy normalarni yaratishda va ijtimoiy munosabat ishtirokchi-
lari o‘rtasidagi huquqiy aloqalarni tartibga keltirishda foydalanadi. Agar huquqiy 
tartibga solish 
predmeti huquq nimani tartibga soladi, degan savolga javob 
bersa, huquqiy tartibga solish 
usuli esa, huquq shu ijtimoiy munosabatlarni 
qanday, qaysi yo‘l va usul bilan tartibga soladi, degan savolga javob beradi.
Huquqiy tartibga solish usuli huquqni tarmoqlarga ajratishning ikkilam-
chi (qo‘shimcha) asosi bo‘lsa-da, uning huquqiy tartibga solish samaradorligini 
oshirishdagi roli beqiyosdir.
Ta’kidlash joizki, darslik va ilmiy adabiyotlarda huquqiy tartibga solish 
usullarining turlari va ularning tasniflari to‘g‘risida yakdillik yo‘q. Biroq, turli-
cha tasniflarning mavjudligiga qaramay, ularning barchasini mazmunan ikki 
guruhga bo‘lish mumkin:

---

318
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
– avtonomiya usuli (dispozitiv);
– avtoritar usul (imperativ).
Avtonomiya usuli asosan fuqarolik huquqi, oila huquqi, mehnat va savdo 
huquqi, ya’ni xususiy huquq ta’siri daxldor bo‘lgan sohalarda qo‘llaniladi.
Avtoritar usul esa davlat huquqi, ma’muriy huquq, moliya huquqi, jinoyat 
huquqi, ya’ni ommaviy huquq ta’siri daxldor sohalarda qo‘llaniladi.
 
Yuqorida ta’kidlanganidek, huquq tar-
moqlari – ijtimoiy munosabatlarning yirik, 
yaxlit bir sohasini tartibga soluvchi huquqiy 
normalar majmuidan iborat huquq tizimining 
taribiy qismidir. O‘zbekistonda hozirgi payt-
da mavjud eng asosiy huquq tarmoqlari va 
ularning o‘ziga xos jihatlariga, predmeti hamda tartibga solish usuli xususiyat-
lariga, har bir tarmoqning huquq tizimida egallagan o‘rni va ularning o‘zaro 
farqlariga alohida to‘xtalib o‘tish maqsadga muvofiqdir.
Mamlakat huquq tizimida yetakchi o‘rinni