Toshkent arxitektura-qurilish instituti bino va inshootlar qurilishi fakulteti “Boshqaruv psixologiyasi” fani

Prof. Maslov N.N. ning shohidlik berishiclia, 1464 - 78-yillarda Lynbek (Olmoniya) shahrida bunyod etilgan me’rnorchilik obidasining uzoq muddatli cho'kish jarayoni ham yuqoridagi misolga o‘xshab ketadi. Barpo etilgandan beri 500 yildan ortiq rnuddat o'tgan bo‘iishiga qaramay, uning cho‘kishi hamon davom etmoqda. Hozirgi vaqtda cho‘kish miqdori 180 sm dan oshib ketgan. Obida zaminida 15 m dan ziyod chuqurlikda balchiqsimon loylar qatlami yotadi.

• Prof. Maslov N.N. ning shohidlik berishiclia, 1464 - 78-yillarda Lynbek (Olmoniya) shahrida bunyod etilgan me’rnorchilik obidasining uzoq muddatli cho'kish jarayoni ham yuqoridagi misolga o‘xshab ketadi. Barpo etilgandan beri 500 yildan ortiq rnuddat o'tgan bo‘iishiga qaramay, uning cho‘kishi hamon davom etmoqda. Hozirgi vaqtda cho‘kish miqdori 180 sm dan oshib ketgan. Obida zaminida 15 m dan ziyod chuqurlikda balchiqsimon loylar qatlami yotadi.
• Braziliyaning poytaxti Rio-de-Janeyro shahrida 1955 yilda ternirbetondan qurilgan Sao Lui Rey deb nomlanuvchi 11 - qavatlya bino qulab tushdi

Agar diqqat bilan kuzatilsa, barcha maskanlarda loyli gruntlarda barpo etilgan qadimiy binolaming notekis cho'kish holatlarini kuzatish mumkin. Taajjublanarli yeri shundaki, bunday holatlarda binolaming Cho’kishi hech vaqt zaminga uzatiluvchi yuk bilan bogliq bo’lmaydi.

To’rtlamchi davrga oid loyssimon gruntlarda (antropogen davri) Barpo etilgan tarixiy obidalarning uzoq vaqt davomida sezilarli cho’kishi, natijada ularning tashqi devorlari yoriqlar bilan qoplanishi, binoning og’ish, qiyshayish, cho’kish va.x. holatlariga nafaqar xorijiy davlatlar, balki respublikamizdan ham ko'piab misoilar keltirish mumkin. Misol tariqasida Samarqanddagi Tilla Kori. Oqsaroy, Ishratxona; Shahrisabzdagi Oqsaroy; Buxorodagi Chor Bakr, Chorminor, Bolaxouz; Xivadagi Muhammad Aminxon, Amir To’ra, Matniyoz Devonbegi, Mirarab madrasalari va boshqa ko'piab uzoq vaqt davomiy deform atsiyaga uchragan qadimiy inshootlarni keltirish mumkin.

Loyli gruntlarga xos boigan mazkur holat ularning o‘ta inayda zarralari atrofida joylashgan qobiqlar tarkibidagi suvning xususiyatlari bilan bog‘liqdir. Malumki, suv zarra sirtiga yaqin joyda yurnshoq, undan biroz uzoqlashuvi bilan qattiq-yumshoq holatni egallaydi. Uning bu holatdagi yopishqoqlik xususiyati elektrolitlar niajmuasi miqdori va tabiati bilan bogiiq. Geologik holat loylarning yumshoq bogianish kuchi (c„.) bilan bog' I iq bo‘lib, ularning u yoki bu zarralar atrofida to'planishida namoyon boiadi. Bu esa grunt tarkibidagi o‘ta kichik boiakda bogianishlar uzilib, shu joyni o‘zida siljish yuzaga keladi degari so‘z. Natijada zamin loylarida uzluksiz davom etuvchi bunday siljishlar inshoot mustahkamligini kamaytirib, turg'unligi buzilish bilan yakunlanadi. Shuning uchun ham bino va inshootni loyihalash jarayonida loyli gruntlarda kechadigan davomiy siljish holatini hisobga olish lozim.