Toshkent arxitektura va qurilish universiteti qurilish mexanikasi

1. Agar to‘plangan kuch P_i va tekis yoyilgan yuk q_i pastga qarab yo‘nalgan bo‘lsa, ular musbat deb qabul qilinadi.
2. Moment M_i ning yo‘nalishi soat strelkasi yo‘nalishiga mos kelsa, uni musbat deb qabul qilinadi.
3. Ordinata u_i va yuza ω_i ning ishorasi ta’sir chizig‘i ishorasi bo‘yicha olinadi.
4. Agar birlik yuk (P=1) tekshirilayotgan uchastkada chapdan o‘ngga harakat qilganida ta’sir chizig‘ining ordinatasi ortib borsa, tga_i musbat deb qabul qilinadi, aks holda tga_i manfiy bo‘ladi.


2. Tugunlar orqali yuk uzatilganda ta’sir chiziqlar chizish.

Biz yuqorida tashqi yuklarning harakatlanishini bevosita balkalar ustida qaradik. Lekin amalda, tashqi yuklar asosiy balka ustiga qo‘yilgan yordamchi balkalar ustida harakatlanadi, masalan, ko‘priklarda. Bu erda asosiy balka ustiga ma’lum oraliqlarda ko‘ndalang balkalar qo‘yilib, ko‘ndalang balkalar ustiga yordamchi balkalar qo‘yilgan bo‘ladi (6.4-rasm, a). YUklarning asosiy balkaga bunday uzatilishi tugun orqali uzatilgan yuklar deyiladi.

Asosiy balkaga ko‘ndalang balkaning tayangan joyi tugun, ikki tugun oralig‘i esa panel deb ataladi. Hisoblash ishlarini osonlashtirish uchun yordamchi balka asosiy balkaga ko‘ndalang balkalar orqali sharnirli tayangan deb qabul qilinadi (6.4-rasm, b).
Yordamchi balkaning uzunligi panel uzunligiga teng bo‘lib, d harfi bilan belgilanadi. Birlik ko‘chma yuk (P=1) yordamchi balkalar ustida harakatlanadi deb, A va B tayanch reaksiyalarini, asosiy balkaning biror ixtiyoriy k kesimi uchun eguvchi moment M_k va kesuvchi kuch Q_k ta’sir chizig‘ini chizishni qaraymiz.


A tayanch reaksiyasining ta’sir chizig‘i (R_A ta’sir chizig‘i) ni chizish.

Birlik harakatlanuvchi yuk P=1 ni A tayanchdan x masofada deb, muvozanat tenglamani yozamiz (5.4-rasm, a).

åM_V= 0, Bundan yoki
Bu ifoda A tayanch reaksiyasi R_A ning ta’sir chizig‘i tenglamasi bo‘lib, oddiy balkaning tayanch reaksiyasi ta’sir chizig‘i tenglamasidan farq qilmas ekan (6.4-rasm, v). Shunga o‘xshash B tayanch reaksiyasini R_B ta’sir chizig‘i quriladi (6.4-rasm, g).
Eguvchi moment M_k ta’sir chizig‘ini chizish. Agar birlik yuk tugunlar ustida bo‘lsa, uning ta’siri asosiy balkaga yordamchi balkasiz uzatiladi. Bu holda M_k ning ta’sir chizig‘i yordamchi balkalarni e’tiborga olmasdan oddiy balkaning shu kesimi uchun qurilgan eguvchi moment ta’sir chizig‘i kabi quriladi (6.4-rasm, d).
Endi birlik yuk yordamchi balka bo‘ylab harakatlanishi holatini qaraymiz. Birlik R=1 yuk kesim joylashgan panelning chap tugunidan masofada (6.4-rasm, b) bo‘lsin. U holda uning ta’siri 2 va 3 tugunlar orqali R₂, R₃ reaksiyalar ko’rinishida asosiy balkaga uzatiladi. Bu reaksiyalarning miqdori prolyoti d ga teng bo‘lgan oddiy balka tayanch reaksiyalari kabi aniqlanadi.
bu erda bo‘ladi.

R₂ va R₃ reaksiyalar ta’siridan balkada hosil bo‘lgan M_k zo‘riqishning miqdori (4.9) formulaga asosan aniqlanadi.

M_k = P₂ ×y₂ + P₃ ×y₃
Bunga P₂ va P₃ ning yuqoridagi qiymatlarini qo‘ysak, M_k quyidagi ko‘rinishni oladi.
(a)
(a) ifoda ga nisbatan to‘g‘ri chiziqning tenglamasidir.

Agar bo‘lsa, M_k = ga teng bo‘ladi, agar bo‘lsa, M_k = bo‘ladi (5.4-rasm, d). Demak, birlik (P=1) kuch 2 va 3 tugunlar oralig‘ida harakat qilganda k kesimdagi M_k ta’sir chizig‘i to’g‘ri chiziq bo’ladi. U holda, va ordinatalarni to‘g‘ri chiziq orqali birlashtiramiz. Bu birlashtiruvchi to‘g‘ri chiziq uzatish chizig‘i deyiladi.

Shunga o‘xshash mulohaza bilan k kesimdagi kesuvchi kuch Q_k ning ta’sir chizig‘i quriladi (6.4-rasm, e).
Shunday qilib, yuk tugunlar orqali uzatilganda balka ichki zo‘riqishlarining ta’sir chiziqlari quyidagi tartibda quriladi:
1. Berilgan kesimdagi ichki zo‘riqishning ta’sir chizig‘i, avvalo yuk tugunlar orqali uzatilishini e’tiborga olmasdan, asosiy balka uchun chiziladi.
2. Kesim joylashgan panel chekka tugunlariga to‘g‘ri keluvchi chap va o‘ng chiziqlardagi ordinatalar uzatuvchi chiziq bilan birlashtiriladi.