Тошкент автомобил йуллар институти “Механизмлар назарияси ва машина деталлари” кафедраси

K_Fβ -ташқи кучларни тишлараро тақсимланишини ҳисобга олувчи коэффициент;
K_Fα - тишлар энига таъсир этувчи кучни нотекис тақсимланишини ҳисобга олувчи коэффициент;
K_{F ν} -қўшимча динамик кучларни ҳисобга олувчи коэффициент;
K^H -кучланишлар тўпланишини ҳисобга олувчи назарий коэф-ент.
(8.4) ифодадаги
[(b · l’ / ( s’ )² ) ( cosα^’/ cosα ) - sinα^’/ ( s^’· cosα )] K^H = Y_F –тиш шакли коэффициенти ва [(F_t K_F)/(b m)] = w_Ft билан алмаштирсак, тишнинг эгилишдаги кучланишнинг ҳисобий қиймати топилади:
σ_F =( w_Ft ·Y_F ) / m ≤ [σ_F], (8.5)
бу ерда [σ_F] – эгувчи кучланишнинг жоиз қиймати;
w_Ft – солиштирма айланма кучнинг ҳисобий қиймати, Н/мм/.
Янги узатмани лойиҳалаш учун (8.5) формулада F_t = 2T₁ / d₁, b =ψ_bd ·d₁ , d₁ ² = m² ·z₁ ² деб қабул қилиб модулга нисбатан ечилса, қуйидаги формула чиқади:

m = K_m ³√ (T₁ ·K_Fβ ·Y_F1 /( z²₁ · ψ_bd [σ_F ] ) , (8.6)

бу ерда K_m = K_Fα · K_{F ν} -ёрдамчи коэффициент бўлиб, тўғри тишли ғилдираклар учун K_m = 14; ψ_bd -тиш энини диаметрига нисбатан коэф-фициенти. Формуладаги [σ_F] қиймати ўрнига [σ_F]₁, [σ_F]₂ қийматлари қўйилади ва аниқлаган модуль стандарт бўйича яхлитланади.

2. Қия тишли узатманинг аввалги маърузада қайд қилинган ўзига xос xусусиятларини эътиборга олган ҳолда унинг ғилдираклар тишларини эгувчи кучланиш бўйича ҳисоблаш учун қуйидаги кўринишдаги формула тавсия этилади
σ_F = Y_F ·Y_ε ·Y_β · w_Ft / m ≤ [σ_F], (8.7)
Бу формуланинг (8.5) дан фарқи Y_ε ва Y_β коэффициентларнинг мавжудлигидир. Y_ε =1 / ( K_ε · ε_α) –тишларнинг қопланишини ҳисобга олувчи коэффициент. Бундан ташқари, форуладаги w_Ft қуйидагича топилади: w_Ft = [(F_t · K_F ) / (b · m)] Н/мм.
Ғилдирак тишларини эгилишдаги мустаҳкамлиги бўйича лойиҳа-лашда (8.6) формула ишлатилади, фақат K_m = 11,2 қилиб олинади.
Қолган ҳисоблашлар тўғри тишлиники каби бўлиб, фақат қуйидаги-ни эътиборга олиш керак
a_w = 0,5 m_t (z₁ + z₂ ) = 0,5m_n ·z_c / cosβ.

4. 
   Конуссимон тишли ғилдиракларда тишнинг кўндаланг кесими конус учидан асос тамон пропорционал равишда ўзгариб боради. яъни кўндаланг кесим юзи катталашиб боради. Текширишларга кўра, эгувчи кучланиш тишнинг узунлиги бўйлаб ҳамма ерда бир хил бўлади. Амалда ҳисоблашни тишнинг ўртасидан ўтадиган кесимдан фойдаланиб, қуйидаги формулалар асосида бажарилиши мумкин:
   

σ_F = w_Ft ·Y_F / (0,85 m_tm) ≤ [σ_F],



m_tm = K_m ³√ (T₁ ·K_Fβ ·Y_F1 /( z²₁ ·ψ_bd [σ_F ] ),
бу ерда =0,85 -конуссимон тишли узатмани тўғри тишли цилиндрик узатмага нисбатан тортиш қобилиятини камлигини кўрсатувчи коэф-ти; m_tm - тишнинг ўрта нормал кесимидаги илашиш модули;
w_Ft –ҳисобий солиштирма айланма куч: w_Ft =F_t1 · K_F / b
K_m -тўғри тишли конуссимон ғилдираклар учун ёрдамчи коэф-нт K_m=14,5. Формуладаги қолган ҳарфларнинг маъноси ва аниқланиши цилиндрик узатмалардаги кабидир.