Toshkent axborot texnalogiyalari universiteti fizika fanidan mustaqil ish mavzu

Entropiya 
Entropiya (grekcha: τροπή — 
aylanish, 
oʻzgarish) — 
1) 
termodinamikada — har qanday termodinamik tizimning holat funksiyalaridan biri 
(8). Oʻz holiga qoʻyilgan (tashqi kuch taʼsir etmayotgan) berk tizimda jarayon 
qaysi yoʻnalishda sodir boʻlishini ifodalaydi.Birinchi marta termodinamik 
tizimning holati 
funksiyasi sifatida termodinamika tarkibiga 
kiritilgan), energiyaning qaytmas tarqalishi yoki energiyaning samarasizlig 
o'lchovini 
bildiradi 
(chunki 
Tizimning 
barcha 
energiyasini foydali 
ishga aylantirish sarflab bo'lmaydi).
Fizikada termodinamik entropiya nomidan foydalanadilar; Termodinamik 
entropiya odatda muvozanat (qaytariladigan) jarayonlarni tavsiflash uchun 
ishlatiladi. Termodinamikaning II qonuni (qarang Termodinamika) jarayonlarning 
yoʻnalishini avvaldan aytib berish imkoniga ega emas. Bu qonunni 
taʼriflagan Rudolf Clausius 1865-yilda jarayonlarning bir tomonlama kechishiga 
olib keluvchi cheklashni tahlil qilib, 8 funksiyani kiritdi va uni entropiya deb atadi; 
2) statik fizikada — tizim holatining termodinamik ehtimolini ifodalovchi kattalik. 

---

Entropiyaning xossalari: 1) tajriba natijasi toʻgʻri boʻlsa, yaʼni R larda 
birontasi birga, qolganlari nolga teng boʻlsa, noaniqlik oʻlchami — entropiya ham 
nolga teng boʻladi; 2) tajriba natijalari teng ehtimolli boʻlsa, entropiya maksimal 
qiymatga ega boʻladi; 3) bir-biriga bogʻliq boʻlmagan ikki tajriba entropiyasi 
ularning entropiyalari yigʻindisiga teng. 
Termodinamik entropiya 
, koʻpincha oddiygina entropiya deb ataladi, 
asosiy termodinamik miqdorlardan biri boʻlgan termodinamik tizimni tavsiflash 
uchun ishlatiladigan fizik miqdor; entropiya va temperatura tizimning issiqlik 
xossalarini va undagi issiqlik jarayonlarini tavsiflash uchun zarur boʻlgan konjugat 
termodinamik 
miqdorlardir. 
Entropiya 
holat 
funktsiyasi 
boʻlib, termodinamikada keng qoʻllaniladi, shu jumladan texnikda va kimyo 
sanoatida. 
Entropiyaning mavjudligi va uning xususiyatlarini sanab oʻtish haqidagi 
maʼlumot termodinamikaning ikkinchi va uchinchi qonunlarini mazmunini tashkil 
etadi. Tizimning issiqlik holati haqidagi ahamiyatli gʻoyalar " issiqroq ", " 
sovuqroq ", " isitish ", " sovutish ", „isitish darajasi“ tushunchalari bilan 
ifodalangan issiqlik hodisalari bilan bogʻliqdir. Issiqlik hodisalariga moddaning 
qizdirilganda yoki sovutilganda harakatini tavsiflovchi xususiyatlar kiradi: issiqlik 
koeffitsientlari, issiqlik sigʻimi va boshqa kaloriya koeffitsientlari, Kyuri doimiysi, 
issiqlikka chidamlilik koʻrsatkichlari, yongʻinga chidamlilik chegaralari va 
boshqalar. Issiqlik hodisalariga misollar issiqlik kengayishi, piroelektrik, 
elektrokaloriya 
effekti, issiqlik 
oʻtkazuvchanligi, agregatsiya 
holatining oʻzgarishi — 
kristallanish 
va 
muzlash, erish, bugʻlanish, 
qaynatish, sublimatsiya, kondensatsiya va boshqa jarayonlar. 

---

Entropiya 
tushunchasi, 
uning 
belgilanishi 
va 
nomi R. 
Klauzius 
tomonidan kiritilgan. Ushbu kontseptsiyaning mavhumligi termodinamikaning 
asoslaridan biri boʻlib, termodinamik miqdor sifatida entropiya mavjudligini 
asoslash uchun ilmiy qarashlarning turli xilligi termodinamika aksiomatikasini 
paydo boʻlishiga olib keldi. Termodinamikada entropiya kiritilib, uning 
mavjudligini 
asoslaydi 
va 
uning 
xususiyatlari 
sanab 
beradi, 
termodinamikaning birinchi, ikkinchi va uchinchi qonunlari asosida uning oʻlchov 
shkalasini yaratadi. 
Klauzius va Karateodor termodinamik formalizmlarida entropiya absolut 
termodinamik harorat bilan bir vaqtda kiritiladi. Gibbs termodinamikasining 
matematik ifodasi mustaqil termodinamik oʻzgaruvchi sifatida entropiyadan 
foydalanishga asoslangan boʻlsa, bu rolga tabiiy nomzod boʻlgan harorat esa ichki 
energiya va entropiya funksiyasi sifatida kiritilgan. Vanihoyat, ratsional 
termodinamikada entropiya nazariyaning asosiy aniqlanmagan oʻzgaruvchilari 
ichki energiya va harorat koʻrinishida ifoda etiladi. 
Agar mexanik energiya issiqlik energiyasiga aylansa, unda shu jism 
molekulalarining tartibli harakati ularning betartib harakatiga aylanadi. Mexanik 
harakatda molekulalari tartibli harakatda, issiqlik harakatda esa betoʻxtov xaotik 
harakatda boʻladi. Demak, entropiya bilan tartibsizlik orasida bogʻlanish bor. Katta 
tartibsizlik bilan xarakterlanadigan harakat tartiblashganroq holatga nisbatan katta 
termodinamik ehtimolga ega. (Tartibsiz harakatni tartibli harakatga keltirish qiyin). 
Shuning uchun issiqlik jarayonlari qaytmas jarayonlardir. Bu esa tartib va 
tartibsizlikning qaytmasligidir. 
1) Shunday qilib, energiya, (keltirilgan issiqlikni belgilovchi) holat 
funksiyasidir. S~Q/T; 
2) 0-holatga nisbatan energiyasi bilan qaytar jarayon hosil boʻladi. 
3) Berk sistema uchun qaytuvchi jarayonda . 
4) Qaytmas jarayonlarda berk sistemaning entropiyasi ortadi. 

---

5) Entropiyaning max qiymati sistemaning muvozanat holatiga toʻgʻri keladi. 
6) Entropiya holatning termodinamik ehtimolligi bilan bogʻlangan: 
7) Entropiya sistemaning tartibsizlik oʻlchovidir. 
Sistemaning entropiyasi ortishi bilan undagi issiqlikni mexanik energiyaga 
aylantirish qiyinlashadi. Entropiya max boʻlgandagina muvozanat holatdagi 
sistemaning energiyasini ishga aylantirish mumkin emas. 

---