Toshkent axborot texnologiyalari universiteti bajardi: 042-19

 O’qituvchining kasbiga xos xislatlari 
Ota-onalar o’qituvchidan uning ish staji va yoshi qanday bo’lishidan qat`iy 
nazar, farzandlarini tarbiyalash va o’qitish mahoratini kutadilar, o’quvchilar esa 
o’qituvchilarni uch xil xislatlari bo’yicha xarakterlab beradilar. Jumladan, 
birinchidan, o’qituvchining odamgarchiligi, adolatliligi, sof vijdonliligi, bolalarni 
yaxshi ko’rish xislatlari; ikkinchidan, o’qituvchining sezgirligi, talabchanligi bilan 
bog`liq tashqi xislatlari va xulq-atvoriga qarab; uchinchidan, o’qituvchining o’z 
fanini bilishi, uni tushuntira bilishi kabi ta`lim jarayoni bilan bog’liq xislatlariga 
qarab xarakterlab beradilar. 
Shuni ta`kidlab o’tish kerakki, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga 
qo’yiladigan talablar bilan birga, o’qituvchi shaxsi va uning faoliyatiga nisbatan 
qo’yiladigan ijtimoiy talablar ham o’sib bormoqda. 
O’qituvchiga jamiyat tomonidan qo’yiladigan talablar, turli xilda ijtimoiy 
kutishlar, pedagogning individualligi, shu tariqa talablarga javob berishga 
subyektiv tayyorligi muayyan o’qituvchining pedagogik faoliyatiga naqadar 
tayyorligidan dalolat beradi. 
Shunisi muhimki, zamonaviy o’qituvchi uchun zarur bo`lgan shaxsiy 
xislatlarni batafsil ko’rib chiqish kerak. Bu qanday xislatlar ekan? 

---

Ko`pchilik psixologlar, shu bilan birga O’zbekistonlik psixolog olimlar 
tomonidan olib borilgan tadqiqotlar zamonaviy o’qituvchilar uchun eng zarur 
xislatlarni 
aniqlab 
olish 
imkoniyatini 
beradi. 
Rossiya 
psixologlaridan 
N.V.Kuzmina, V.Slastenin, F.N.Gonobolin, O’zbekistonlik psixologlardan 
R.Z.Zaynutdinov, M.G.Davletshin, S.Jalilova, A.Jabborov, M.Kaplanova va 
boshqalar tomonidan olib borilgan ilmiy-tadqiqotlar o’qituvchilik kasbini 
atroflicha o’rganib, ancha batafsil ko’rsatib berish imkoniyatini yaratadi. Bunda 
fan o’qituvchilik kasbining professiogramma (ma`lum tizimga keltirilgan, mehnat 
psixologik tomonidan o’rganishga va undan kelgusi amaliy faoliyatda 
foydalanishga qaratilgan qisqa va har tomonlama batafsil ko’rsatib berilgan 
hujjatga professiogramma deyiladi). Professiogramma psixologik nuqtai nazardan 
ishlab chiqarish faoliyati xarakteristikasi (aniq birorta kasb bo’yicha kelgusi amaliy 
ishlar uchun zarur bo`lgan mazmundagi barcha tomonlarini o’z ichiga olishi kerak) 
ustida boradi. 
O’qituvchi professiogrammasi muayyan fan tomonidan o’qituvchiga 
qo’yiladigan maxsus talablarni o’z ichiga qamrab olishi lozim. Bo’lajak o’qituvchi 
u yoki bu xildagi fan tomonidan qanday talablar qo’yilishi bilish va shu asosida 
o’quv-tarbiya jarayonini tashkil qilish uchun pedagogika oliy o’quv yurtlarida 
muayyan mutaxassislik bo’yicha o’qituvchi professiogrammasi ishlab chiqilishi 
zarurdir. 
Psixologik tadqiqot ishlarini olib borgan M.Abdullajonova, E.Gladkova, 
LMashkurov, T.Hamroqulov, E. Xidirov va boshqalarning ilmiy izlanishlari 
o’zbek tili va adabiyoti, o’zbek maktablarida rus tili va adabiyoti, matematika, 
jismoniy tarbiya o’qituvchilari va maktabgacha tarbiya muassasalarining 
tarbiyachilari 
kabi 
qator 
mutaxassisliklar 
bo’yicha 
o’qituvchi 
professiogrammasining taxminiy modelini (namunasini) aniqlab olish imkoniyatini 
berdi. 
Har 
bir 
mutaxassislik 
bo’yicha 
o’qituvchining 
ixtisoslashgan 
xarakteristikasini 
nazarda 
tutgan 
professiogrammasi 
tuziladi. 
Jumladan, 
maktabning o’qituvchi-murabbiysi professiogrammasini misol qilib keltiramiz. 
Professiogrammada muhim xislatlaridan borgan sari bir muncha ortib borishini 
hisobga olgan holda o’qituvchining quyidagi xislatlari ko’rsatib berishi lozim.