Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Audit
Linux ning Audit tizimi xavfsizlikka tegishli ma’lumotlarni kuzatib borish usulini taqdim etadi. Oldindan tuzilgan qoidalarga asoslanib, Audit tizimda sodir bo‘layotgan hodisalar haqida iloji boricha ko‘proq ma’lumotlarni yozib olish uchun jurnal yozuvlarini yaratadi. Ushbu ma’lumot muhim siyosat muhitlari uchun xavfsizlik siyosati va ular tomonidan qilingan harakatlarning buzilishini aniqlash uchun juda muhimdir. Audit tizimni qo‘shimcha xavfsizlik bilan ta’minlamaydi; aksincha, undan tizimda ishlatiladigan xavfsizlik siyosatining buzilishini aniqlash uchun foydalanish mumkin. Ushbu qoidabuzarliklarni SELinux kabi qo‘shimcha xavfsizlik choralari bilan oldini olish mumkin. Quyidagi ro‘yhat Audit tizimi o‘zining jurnal fayllariga yozishi mumkin bo‘lgan ba’zi ma’lumotlarni taqdim etadi:

• 
  Hodisaning sana va vaqti, turi va natijasi;
  
• 
  Obyektlar va subyektlar uchun sezgirlik yorliqlari;
  
• 
  Audit sozlamalarini barcha o‘zgarishlari va audit jurnali fayllariga kirishga bo‘lgan urinishlar;
  
• 
  Barcha turdagi foydalanilgan autentifikatsiya mexanizmlar, masalan, SSH, Kerberos va boshqalar;
  
• 
  /etc/passwd kabi ishonchli ma’lumotlar bazasidagi
  

o‘zgarishlar;

• 
  Tizimga ma’lumotlarni yuklash yoki tizimdan ma’lumotlarni ko‘chirib olishga bo‘lgan urinishlar;
  
• 
  Foydalanuvchi identifikatori, obyekt yoki subyekt yorlig‘i va boshqa atributlarga asoslangan hodisalarni qo‘shish yoki olib tashlash.
  

9.2. Windows operatsion tizimi, qurilish tamoyili va ahamiyati

Hozirgi kunda shaxsiy kompyuterdan foydalanuvchilar asosan qulay grafik interfeysi uchun Windows operatsion tizimidan foydalanishadi. Bundan tashqari, Windows operatsion tizimining server versiyalari ichki lokal tarmoqlarda ham ko‘plab korxona va tashkilotlarda foydalanib kelinmoqda. Shaxsiy kompyuterdan foydalanadigan foydalanuvchilarning 85% asosan Windows operatsion tizimidan foydalanadi. Microsoft Windows Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan bir qator operatsion tizimlar va ish stoli muhitlarini ifodalaydi. Windows operatsion tizimlarining birinchi versiyasi - MS-DOS, 1985yilda kiritilgan, grafik interfeysga ega edi. U bir nechta hujjatlarni, kompyuter sichqonchasini qo‘llabquvvatlashni, ochiladigan menyuni taqdim etdi va buning hammasi ranglarda ko‘rish mumkin edi. Windowsning keyingi versiyalari astasekin MS-DOSning apparat va dasturiy ta’minotning funksiyalarini o‘rnatgan. MS-DOSga kiritilgan barcha o‘zgarishlarni keyinchalik integratsiyalashgan holda ishlab chiqilgan operatsion tizimni yaratishga yordam berdi. Hozirgi kunda Microsoft Windows nafaqat odatdagi qulaylik va ta’sirchan funksionallik tufayli, balki uning yadrosi va Microsoft Office kabi boshqa dasturiy ta’minot imkoniyatlari bilan integratsiyalashuv darajasi yuqori bo‘lgani sababli eng mashhur OTdir. Garchi bunday dasturiy integratsiyani dastlab xavfsizlik muammolari bo‘lgan bo‘lsa-da, bugungi kunda Microsoft Windows nafaqat shaxsiy kompyuterlarda, balki hisoblash qurilmasining server versiyalarida ham keng qo‘llaniladi. Eng so‘nggi Windows 10 operatsion tizimining ishlab chiqarish zanjirida yakuniy aloqa bo‘ldi, ammo bu uning rivojlanish davrining oxirigacha mo‘ljallanmagan. Integratsiyalangan operatsion tizim sifatida, Microsoft Windows-ning barcha versiyalari o‘rnatishdan so‘ng darhol ishlatilishi mumkin bo‘lgan oldindan o‘rnatilgan dasturiy ta’minot bilan ta’minlangan. Asosiy matn tahrirlovchisi va kalkulyatori Windowsning birinchi versiyasida foydalanish uchun taqdim etildi. Windows 98 Media Payer, Internet Explorer va Outlook Expressni taqdim etdi. Windows Vista’dan boshlab, DVD Maker foto galereyasi va Windows 7, 8, 10-da informer gadget’lari bilan tasvirlangan yon panel paydo bo‘ldi. Ikkinchi Windows XP xizmat paketidan va Windows Vista-ning ishlab chiqarilishidan boshlab, o‘rnatilgan xavfsizlik devori xavfsizligi xususiyati (xavfsizlik devori) paydo bo‘ldi. Zamonaviy Windows operatsion tizimlarida ushbu funksiya yadro darajasida amalga oshiriladi. Sandbox orqali zararli xattiharakatlar tizimdagi beqarorlikka yoki xavfsizlik buzilmasligiga olib kelmaydi, barcha dasturiy ta’minot tizim yadrosidan tashqari, uchinchi tomon virusga qarshi tizimlarini ham o‘z ichiga oladi. Kompyuterlar uchun Windows operatsion tizimlarining umumiy foydalanuvchi versiyalariga qo‘shimcha ravishda, Microsoft operatsion tizimining server versiyalari, mobil va o‘rnatilgan versiyalarini chiqazdi. Windows Server tizimi raqobatchilik boshqaruv paketiga ega, yangilangan xizmatlar, saqlash serverlari, veb-server, media server va yangi o‘yinchi o‘ylashdan ko‘ra ko‘proq ta’sirchan funksiyalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu paket asosan korporativ foydalanish uchun, mahalliy tarmoqni boshqarish va turli xil kompyuterlarni o‘z maqsadlari uchun birlashtiruvchi tashkilotlar uchun mo‘ljallangan. Windows Mobile PDA va smartfonlar kabi shaxsiy qurilmalar uchun mo‘ljallangan operatsion tizimlarning bir qatoridir. Microsoft Windows har kuni yangi xususiyatlar va xavfsizlik yangilanishlarini chiqaradi. Foydalanuvchilarning ko‘pchiligi ushbu mantiqan tuzilgan Windows operatsion tizimidagi oilada ishlash imkoniyatidan juda mamnun. Bundan tashqari, Windows 10-ning eng so‘nggi versiyasi Microsoft-ga ko‘ra texnologiya dunyosida yangi pog‘ona bo‘ladi.
Windows operatsion tizimi quyidagi imkoniyatlarga ega:

• 
  Ko‘p vazifalilik, ya’ni Windows muhitiga o‘tgandan keyin bir vaqtning o‘zida bir necha dasturlarda ishlash imkoniyati paydo bo‘ladi. Masalan, hujjatlarni tahrirlash, rasm chizish, hujjatlarni chop etishga berish, musiqa eshitish va hokazo;
  
• 
  Ma’lumotlar buferidan foydalanish imkoniyati, ya’ni bemalol grafik muharriridagi yoki elektron jadvaldagi ma’lumotlarni boshqa dasturlarga qo‘yish yoki aksincha;
  
• 
  Windows muhitida ishlaydigan barcha dasturlarning shriftlari, drayverlarining printerdan foydalanish va boshqarish tugmalarining bir xilligi foydalanuvchiga bitta dasturda ishlaganda ikkinchisida
  

ishlashga oson ko‘nikish hosil qilish imkonini beradi;

• 
  Windows operatsion tizimida kompyuter tarmoqlaridan foydalanish juda qulay, masalan lokal kompyuter tarmog‘ida ishlash
  

uchun tarmoqli muhit yorlig‘ini ishlatish yetarli;

• 
  Foydalanuvchi interfeysining yagonaligi, ya’ni Windows muhitida oddiydan tortib murakkabgacha dasturlarning barchasida muloqat oynalarining, menyularining, vositalar panelining va boshqalarning yagona ko‘rinishga ega ekanligi va hokozo imkoniyatlarni aytish mumkin;
  
• 
  Universal grafika - Windows dasturlarining qurilmalarga va dastur ta’minotiga bog‘liqsizligini ta’minlaydi;
  
• 
  Ma’lumotlar almashuvi - Windows dasturlararo ma’lumotlar almashish imkoniyatiga ega;
  
• 
  Windows muhitida elektron pochta va faksdan foydalanish mumkin va hokazo.
  

Bundan tashqari Windows operatsion tizimining ko‘plab server versiyalari mavjud. Ohirgi ishlab chiqilgan versiya Windows Server 2019 hisoblanadi.