Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va

1-bob.
BANK MENEJMENTI VA MARKETINGI FANINING 
PREDMETI 
 
1.1.
Bank menejmenti va marketingi fanining predmeti va vazifalari. 
1.2.
Banklar va bank faoliyatida menejmentning zarurligi 
1.3.
Bank menejmentining nazariy asoslari 
1.1.
 
Bank menejmenti va marketingi fanining predmeti va vazifalari 
 
Mamlakatimiz banklarining barqaror mavqei bank tizimiga bo‗lgan 
ishonchning, xususan, aholi va xo‗jalik yurituvchi subyektlarning bank depozitlarida 
saqlanayotgan bo‗sh pul mablag‗lari hajmining barqaror yuqori sur‘atlarda oshib 
borishiga marketing xizmatining ham salmoqli ulushi mustahkam asos bo‗lib xizmat 
qilmoqda. 
Bank marketingini o‗z xususiyatiga ko‗ra, marketingning alohida sohasi deb 
hisoblash mumkin. Bu aniq ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy vaziyat bilan belgilanadigan 
bank faoliyatining tashqi va ichki g‗oyasi, strategiyasi, taktikasi va siyosatidir. 
Kredit tashkilotlarining universallashuvi sharoitida bank marketingi ishni aniq 
texnologik usullar bilan bank xizmatchilari yangicha fikrlashining birikuvi sifatida 
namoyon bo‗ladi. 
Tijorat banklari boshqaruviga marketing kiritilishi bank faoliyati strategiyasi 
va taktikasini ishlab chiqishning asosiy mezonlarini tizimlashtirishni hamda bozorni 
o‗rganish va rivojlantirishning aniq choralarini belgilashni boshlab berdi. Marketing 
joriy qilinishi bank faoliyati daromadliligi ortishi va tavakkalchiligi kamayishiga 
ko‗maklashadi. Bank marketingi zaruriyati shundan iboratki, u kredit tashkilotining 
butun faoliyati bozorda rivojlanayotgan jarayonlarga mosligini saqlab turadigan 
mexanizm. 
Texnologik va ilmiy-texnikaviy islohotlarning hozirgi davri axborot 
almashuvining xalqaro tarmoqlari vujudga kelishi bilan tavsiflanadi, bank xizmatlari 
sohasini kengaytirish alohida ahamiyat kasb etadi. Yangi iqtisodiy sharoitlarda 
foydaning doimiy normasini ta‘minlash esa faoliyatni mijozlarning ehtiyojlari hamda 
takliflarini aniqlash va detallashtirishga yo‗naltirishni talab etadi. Bank kapitalining 
hisob-kitob qilingan rentabelligi va harakatining samaradorligini ta‘minlagan holda 
xizmat iste‘molchilarining ehtiyojlarini qondirish menejmentning birinchi darajali 
vazifasiga aylanmoqda. Menejment jarayoni barcha bosqichlarda uning axborotli 
tarkibiga bog‗liq bo‗ladi, shu sababli tijorat banki boshqaruvi tizimidagi jahon 
tendensiyasini marketingli menejment, deb belgilash mumkin. 
O‗zbekiston Respublikasini yaqin besh yilda barqaror taraqqiy ettirishda 
Harakatlar strategiyasi bank tizimi uchun ham yangi rivojlanish bosqichini boshlab 
berdi. Barcha sohalarda bo‗lgani kabi moliya bozorida, shu jumladan, bank sektorida 
o‗tkazilayotgan islohotlarda tufayli sohada sezilarli siljishlar va o‗zgarishlar amalga 
oshirilmokda. Bu o‗zgarishlar mustaqillik yillarida jahon andozalariga mos keladigan 
bank tizimini bosqichma- bosqich barpo etish bilan hamohang tarzda davom 
ettirilmokda. ―Banklarning moliyaviy barqarorligini yanada mustahkamlash borasida 
amalga oshirilgan samarali chora-tadbirlar mamlakatimiz tijorat banklariga kreditga 

---

8 
layoqatlilik bo‗yicha taqdim etilgan xalqaro reytinglarini yaxshilashga o‗zining ijobiy 
ta‘sirini ko‗rsatmoqda. Xususan, «Moody‘s» xalqaro reyting agentligi O‗zbekiston 
bank tizimi rivojlanish istiqbollariga berilgan «barqaror» darajadagi reyting bahosini 
yettinchi yildirki qayta tasdiqlab kelmoqda.«Standard & Poor‘s» va «Fitch Ratings» 
reyting agentliklari ham O‗zbekiston bank tizimi faoliyatini «barqaror» sifatida 
baholamoqda. Hozirgi paytda respublikamizda faoliyat ko‗rsatayotgan barcha tijorat 
banklari katta uchlikni tashkil etuvchi «Moody‘s», «Standard & Poor‘s» va «Fitch 
Ratings» xalqaro reyting agentliklarining ijobiy baholariga egalar. Bu banklarda 
yo‗lga qo‗yilgan boshqaruv sifati va shaffofligining amaliy natijasidir‖. 
Umuman olganda, bank infratuzilmasining tobora kengayib va takomillashib 
borayotganligi, o‗z navbatida, bank xizmatlari bozorida raqobat muhitining va 
ko‗rsatilayotgan xizmatlar sifatining yanada yaxshilanishiga hamda aholining bank 
xizmatlaridan foydalanish darajasining oshishiga xizmat qilmokda.
Bugungi kunda O‗zbekiston bank tizimi qat‘iy xalqaro talablarga javob 
beradigan eng barqaror tizimlardan biri bo‗lib, ayni paytda u belgilangan qator 
normativlar bo‗yicha mustahkam pozisiyalarga ega.
Olib borilgan amaliy ishlar natijasi va mamlakatimiz bank tizimining barqaror 
rivojlanib borayotganligi nufuzli xalqaro reyting kompaniyalari tomonidan ham o‗z 
tasdig‗ini topmokda. Bank tizimi va uning tuzilishi serqirrali va murakkab aloqalarga 
asoslangan tizimdir. Uning turli tamoyillarini ko‗rish, turli holatlariga qarab 
guruhlash mumkin. Masalan, ularni tashkiliy tuzilishiga ko‗ra intitusional chizma 
ko‗rinishida ko‗rib chiqish mumkin. Bundan tashqari bank tizimini bajaradigan 
funksiyalari, o‗zaro aloqadorligi, mavkei, maxsus yo‗nalishi, bajaradigan 
operatsiyalariga va ularni tatbiq etilishiga qarab ham guruhlash mumkin.
Jumladan, ko‗pgina iqtisodiy adabiyotlarda ta‘kidlanganidek bank tizimi-
mamlakatning yagona pul-kredit mexanizmi doirasida o‗zaro bog‗liqlikda faoliyat 
yurituvchi moliya-kredit institutlari majmuasi deb yuritiladi
4
. Ularning fikriga ko‗ra 
bank tizimi-bu mamlakat xududida tarixan shakllangan va qonun bilan 
mustahkamlangan kredit tashkilotlarining faoliyat ko‗rsatish shaklidir. 
Xuddi pul va moliya tizimi kabi bank tizimi ham o‗ziga hos milliy belgilariga 
egadir. Shu belgilar ushbu xududlarning, geografik shartlari ob-xavo, aholi milliy 
tuzilishi, ularni nima bilan mashg‗ulligi, qo‗shnilar bilan munosabati, savdo yo‗llari 
va boshqa omillar asosida shakllanadi. Demak bank tizimi asosiy o‗rinda mamlakat 
kredit tizimining yetakchi va birlamchi qismi tarzida ko‗rib o‗tiladi. Yuqoridagilarga 
ko‗shilgan holda mamlakat bank tizimini ma‘lum bir davlat xududida belgilangan 
qonun-qoidalar asosida faoliyat yuritayotgan va faoliyat olib borish hukuqini olgan 
kredit institutlari majmuasi deb aytishimiz mumkin. Kredit institutlari sifatida 
shakllangan bank tizimi doimiy ravishda moliyaviy barqaror va samarali tashkilot 
bo‗lmog‗i lozim.
Banklarning asosiy maksadi pul mablag‗larini kreditorlardan qarz oluvchilarga 
va sotuvchilardan xaridorlarga o‗tkazishda vositachilik qilishdir. Banklar bilan bir 
qatorda, bozorlarda pul mablag‗larni o‗tkazishni boshqa moliyaviy va kredit - 
4
Банки и банковское дело. Учебник для вузов.2-е изд.-СПб: Лаврушин О.И. Банковское дело. Экспресс курс: 
Учеб. пособие. / Под ред. О.И.Лаврушина – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Кнорус, 2009. – 352 с. 

---

9 
moliyaviy tashkilotlar: investision fondlar, sug‗urta kompaniyalari, brokerlar, diller 
firmalari va xakazolar bajarilishlari mumkin. Biroq banklar, moliyaviy bozor 
subyekti sifatida boshqa subyektlardan kuyidagi belgilari bilan ajralib turadi: 
Birinchidan, banklar uchun qarz majburiyatlarining ikki tomonlama 
almashtirish xarakterlidir (xosdir): ular o‗zlarining majburiyatlarini (depozit) 
shakllantiradilar va jalb kilingan mablag‗larni qarz majburiyatlariga, qimmatli 
qog‗ozlarga (boshqalarning chikargan qog‗ozlariga) joylashtiradilar; 
Ikkinchidan banklar o‗zlariga yuridik va jismoniy shaxslar oldidagi qa‘tiy 
belgilangan summa bo‗yicha shartsiz majburiyatlarni oladilar. 
Banklarda moliyaviy menejmenti bankning pul mablag‗larini boshqarishga 
asoslanadi. ga banklarning iqtisodiyotdagi roli, maqsad va vazifalari, obyektlari, 
usullari va bank faoliyatini boshqarishni o‗z ichiga oladi.
Bank menejmenti o‗z tarkibiga moliyaviy menejmentdan tashqari xodimlar 
menejmentini 
o‗zida mujassamlashtiradi. Xodimlar menejmentida bank 
mutaxassislari va yollangan xodimlarn boshqarish amalga oshiriladi. 
Bank menejmenti boshqaruv faoliyati sifatida o‗z ichiga quyidagi elementlarni 
oladi: obyekt, subyekt, vositalar (instrumentlar), protsedura va huquqiy ta‘minot.
Bank menejmenti fan sifatida o‗zida ma‘lum soha faoliyatining nazariy va 
uslubiy asoslarini o‗zida ifoda etadi. Amaliy faoliyat sifatida esa, ma‘lum tijorat 
bankini boshqarish va tashkil qilish shakli hisoblanadi.