Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

12,4
18,9
288,0
415,8
qurilish materiali
12,6
12,6
201,6
195,3
Boshqa yuklar
9,0
10,5
93,6
115,5
Jami
36,0
42,0
583,2
726,6
Quyidagi ko’rsatkichlami aniqlang:
► Mintaqa bo’yicha 1 1 yukni tashishdagi o ’rtacha masofasini;
► Yuk oboroti o’zgarishi; 
/
► Yuk oborotining nisbiy o’zgarishining 1 1 yuk tashishning 
o’rtacha 
masofasi qisobi;
► Yuk oborotining nisbiy o’zgarishining tashilgan yuk qajmiga ko’ra 
o’zgarishini aniqlang va qisqa muddatli prognozni amalga oshiring.
Yechilishi:
■ Mintaqa bo’yicha 1 1 yukni tashishdagi o’rtacha masofasini 
hisoblaymiz:
71

---

Oldingi yill о, hisobot yili 1
1
.1
I o = I P о 
Q 
0=583,2/ 36,0 = 16,2 km
I I
= 1 P l / I Q 1=726,6/ 42,0= 17,3 km
■ Mintaqa bo’yicha Yuk oboroti o ’zgarishi quyidagiga teng bo’ladi:
IP = 0 i4£ Q i)/( 1 04 1 Q 0)= I,4 IQ=1,06841,067= 1,246
■Yuk oborotining nisbiy o’zgarishining 1 1 yuk tashishning o’rtacha 
masofasi hisobi o ’zgarishi:
Дь = 0 i - j o ) 4 I Q 0=(17,3- 16,2)442,0=46,2 ming km
■Yuk oborotining nisbiy o ’zgarishining tashilgan yuk hajmiga ko’ra 
o’zgarishini aniqlaymiz:
A ?= j o ( I Q I -X Qo )=16,2( 42,0 -36,0)=97,2 ming km
10.3. Aloqa va ahborotlash tizimini prognozlash uslubiyati
Aloqa va ahborotlash 
tizimi 
ijtimoiy va 
ishlab 
chiqarish 
infratuzilmasining ajralmas qismi bo’lib, murakkab bo’lgan tashkiliy 
ishlab chiqarish va iqtisodiyot aloqalari tizimining majmuasidan iborat. Bu 
tizimini qozirgi kunda ahborot kommuniksiiya tehnologiyalari deb ataladi. 
Ahborot 
kommuniksiiya 
tehnologiyalari 
deyilganda 
rivojlangan 
programma ta’minoti asosida ahborotlami yiqish, ro’yhatdan o ’tkazish, 
uzatish, jamlash, qayta ishlash va ahborotni himoya qilish, hisoblash 
tehnikasi va aloqasi asosida, shuningdek ahborotlami uzatish usullari 
orqali foydalanuvchiga ahborotning etib borishi tushuniladi.
O’zbekiston Respublikasida aloqa va va ahborotlash tizimi o ’z ichiga 
quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat:
• elektr aloqasi, o’z ichiga radioeshittirish va televidenie 
telekommunikasiiya. Elektr aloqasi yordamida tovush signallari qabul 
qilish va uzatish, radio, optik va boshqa elektromagnit tizimlari amalga 
oshiriladi.
• pochta aloqasi. Pochta aloqasining aosiy funksiiyasi pochta 
yubormalarini qabul qilish va etkazish, shuningdek, moddiy qiymatliklami 
va pul mablag’larini o ’z manziliga etkazish tushuniladi.
72

---

• ahborotlar tehnologiyasi dastur ta’minotini ishlab chiqish va 
ahborot tehnologiyalari bozorida hizmat ko’rsatishni o’z ichiga oladi.
Elektroaloqa mamlakat telekommunikasiiya sektorining eng quwatli 
komponenti bo’lib, turli ahborotlami uzatish uchun zarur bo’lgan 
tehnologik tizimlami birlashtiradi. O’zbekiton Respublikasi hududidagi 
barcha tehnologik elektroaloqalar tizimi umumiy markaz boshqaruvi bilan 
birlashtirilib, o’zarobog’liq aloqa tarmog’ini 
o’z ichiga oladi. 
O ’zarobog’liq aloqa tarmog’i mamlakat hududida yuridik va jismoniy 
shahslar uchun aloqa hizmatlarini ko’rsatish uchun tashkil etilgan. 
O’zarobog’liq aloqa tarmog’i shuningdek o’z ichiga chegaralangan 
foydalanuvchilar tarmog’ini ham o’z ichiga olib, ba’zi ministerliklaming 
alohida vazifalarini bajarishlari uchun muhim hisoblanadi. Tarkiban ular 
quyidagilarga b irlasht iri lad i:
• vedomostva tarmoq aloqasi 
elektroaloqa aloqa tizimi bo’lib, 
alohida vazirlik va boshqa davlat organlariga tegishli va mahsus 
vazifalami va ishlab chiqarish ishlarini bajarish uchun foydalaniladi. Bu 
tarmoqlar, qoidaga ko’ra umumiy foydalanish tarmog’iga chiqishi 
mumkin;
•
ishlab chiqarish ichidagi va tehnologik tarmoq aloqasi davlat 
tashkilotlari, organlari, korhonalaming ishlab chiqarish faoliyati va 
tehnologik jarayonlami boshharish uchun mo’ljallangan elektroaloqa 
tarmog’idir. Bu guruq tarmoqlar umumiy foydalanishga chiqmaydi;
• ajratilgan tarmoqlar yuridik va jismoniy shahslaming elektroaloqa 
tizimi.
Aloqa turiga ko’ra(pochta, telegraf, telefon, ovozeshittiri, televidenie) 
ahborotlami uzatish harakteri, uni uzatish usuli va uslublari, ishlab 
chiqarish tehnika va tehnologiyasi, kadarlaming professional tarkibiga 
ko’ra aloqa tarmog’i ikki asosiy faoliyatga bo’linadi: pochta va elektr, 
qaysiki, 
o’z 
ichiga 
teleradiokompleksni, 
birlashgan 
radioaloqa, 
radioeshittirish, televideniya va kosmik aloqani oladi.
Aloqa va ahborotlash sohasini samarali ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi 
davlat boshqaruvi va uni tartibga solish uchun o’z vaqtida to’liq, aniq va 
rasmiy statistik ahborotlami olish va tahlil qilish uchun muhim 
hisoblanadi. Mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab ushbu sohada 
muayyan natijalarga erishildi. qozirgi kunda barcha shahar telefon 
nomerlari 2 mln., bo’lib, ulardan 66,3%i rahamli hisoblanadi. Mobil aloqa 
tarmog’i ham qozirgi kunda O’zbekistonda rivojlanib, 5 ta mobil operatori 
o’z faoliyatini olib bormoqda. Mobil aloqa abonentlari soni har 100 
aholiga 6 kishini tashkil etmoqda.