Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

18.6. ITT rivojlanishini prognoz baholanishi.
Ilm va texnika rivojlanishining bosh yo’nalishlari deganda, ilmiy- 
texnologik rivojlanishga va mamlakat rivojlanishining uzoq muddatli va 
joriy ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlariga o’z hissasini qo’shuvchi izlanish va 
kashfiyotlaming sohasi tushuniladi.
O’zbekiston hukumati bilan ilm va texnika rivojlanishining quyidagi 
bosh yo’nalishlari tasdiqlangan:
1) Fundamental izlanishlar;
2) Axborot texnologiyalar va elektronika;
3) Ishlab chiqarish texnologiyalar;
4) Yangi materiallar va kimyoviy mahsulotlar;
5) Tirik tizim texnologiyalari;
6) Transport;
7) Yoqilg‘i va energetika;
8) Ekologiya va tabiatdan foydalanish.
Undan tashqari har bir yo’nalish texnologiyalar darajasida 
konkretlashtirilgan. Natijada bir necha yuz texnologiyalardan 70 tasi 
O’zbekiston iqtisodiyoti uchun eng muhim bo’lgan texnologiyalar tanlab 
olingan.
Aynan shu bosh yo’nalishlar, jahon tajribasi ko’rsatishicha, XXI asr 
boshida iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar asosi bo’lgan yangi 
texnologik bazani shakllantirishda magistral hisoblanadi.
151

---

Shuni aytib o’tish kerakki, 70 ta kritik texnologiyalardan 17 tasi 
O ’zbekiston ilmida jahondagi darajasidan ustun turadi:
-aviatsion va kosmik texnika;
-atom energetikasi;
-oqsil preparat va komponentlari;
-biomoslashgan preparatlar;
-biomuhandislik asosidagi biotexnologiya;
- katalizatorlar;
-keramik materiallar va nokeramika;
- membranalar;
- rekombinant vaksinalar;
-eng qattiq materiallar;
-ekstremal sharoitlarda insonni himoyalash va hayotni ta’minlash 
tizimlari;
-sun’iy intelekt va virtual reallik tizimlari;
-nutq, tekst va ko’rinishlami aniqlash sistemalari;
- immunokorreksiya texnologiyalari;
-tabiiy-texnogen muhitning monitoring texnologiyasi;
-ekosistemalar iqlimining rivojlanishi va gidrogeologik hamda resurs
o’zgarishlami rivojlanishni prognozlashtirishning texnologiyalari;
Ilm rivojlanishining bu yo’nalishlari O’zbekiston hukumati qarorlariga 
binoan birinchi navbatda moliyalashtiriladi va rivojlantiriladi. Shunday 
qilib, quyidagi bosh yo’nalishlami amalga oshirishning muhim sharti 
bo’lib, u ilmiy muhitni yetarli darajada moliyalashtirish shartidir.
Moliya 
resurslarining 
vujudga 
kelishini 
iqtisodiyotning 
barqarorlashuvi va qat’iy iqtisodiy o ’sishni ta’minotsiz tasavvur etib 
bo’lmaydi. Undan tashqari ilmiy-texnik potensialni oshirish va saqlashni, 
asbob-uskunalaming o ’z vaqtida yangilanishini, texnologik tizimlar va 
asbob-uskunalaming 
sifatini 
belgilab 
beruvchi 
mashinasozlikning 
material-texnik bazasini rivojlantirishni ta’minlash zarur. Faqatgina 
ko’rsatilgan shartlami amalga oshirish natijasida mamlakatimizda ITT 
rivojlanishining prognoz baholari ijobiy bo’lishi mumkin.
Qisqacha xulosalar.
Ilmiy-texnikaviy taraqiyot - bu xo’jalik xayotidagi yangi bilim va 
erishilgan yutuqlami ochish va ulardan foydalanishning uzilmas va og‘ir 
jarayonidir.
152

---

Ilmiy-texnika inqilobi - bu ilmning, ishlab chiqarishning asosiy 
omili bo’lgan bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanishi asosida ishlab 
chiqarish kuchlarining tubdan sifatli o’zgarishidin
ITTning ishlab chiqarish jarayoniga bo’lgan ta’sirining umumiy 
ko’rinishi bu ekstensiv va 
intensiv o’sish o’rtasidagi nisbatni 
ikkinchisining xisobiga o’zgarishidir.
ITTning asosiy natijasi bu - ishlab chiqarishda shakllanadigan va 
moddiylashadigan iqtisodiy samaraning oshishidir.
Davlatning ilmiy-texnikaviy siyosatini shu davlatning ilmiy va ilmiy- 
texnik faoliyatiga bo’lgan munosabatni ifodalaydi hamda ilm, texnika va 
ilmiy-texnik yutuqlarini amalga oshirish sohasida mamlakatni xukumat 
organlarining faoliyatini shakli, yo’nalishi va maqsadlarini aniqlab beradi,
Ilmiy-texnika taraqqiyoti innovatsion bosqichlami bosib o’tadi. 
Innovatsion sikl bosqichida yechiladigan masalalaming taxlili ulaming 
ko’p xilligini aniqlab beradi. Ular nafaqat maqsadlari bilan balki, faoliyat 
natijalarining ko’rsatkichlari bilan ham xarakterlanadi. Taxlil natijalari 
ko’rsatadiki, 
mavjud jarayonlaming 
shakllanishi, tuzilishi, 
ulami 
matematik modellashtirish imkoniyati birinchi bosqichdan oxirgi bosqich 
tomonga o’sib boradi.
Yangi maxsulotni iqtisodiy va texnik ko’rsatkichlaming prognozi- 
ekstrapolyatsiya usullarining kombinatsiyasi, ilmiy-texnik axborot, ekspert 
baxolash usuli asosida amalga oshiriladi.
Moliya 
resurslarining 
vujudga 
kelishini 
iqtisodiyotning 
barqarorlashuvi va qat’iy iqtisodiy o’sishni ta’minotsiz tasavvur etib 
bo’lmaydi. Shu bilan birga ilmiy-texnik potensialni oshirish va saqlashni, 
asbob-uskunalaming o’z vaqtida yangilanishini, texnalogik tizimlar va 
asbob-uskunalaming sifatini belgilab beruvchi mashinasozlikni material- 
texnik bazasini rivoj lantirishni ta’minlash zamr. Yuqorida keltirilgan 
shartlami bajarilishigina mamlakatda ITT rivojlanishining prognoz 
baholarini ijobiy bo’lishini ta’minlaydi.