Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

В
iste’mol tovarlari
Chizma. Ishlab chiqarish funksiyasini egri chizigi- ko’p omilli
iqtisodiy o’sisb modeli.
Ikki omilli model faqat mehnat va kapitaldan tashkil topadi. Amerika 
iqtisodchisi Denisonni fikriga ko’ra 2/3 maxsuloti o ’sishi mehnat
160

---

unumdorligi hisobiga(kapitai hisobiga); 
1/3- hissasi esa mehnat 
harajatlari(mehnat) o’sishi hisobiga bo’ladi. 2 omilli modelni tuzishda 2 
xil variantdan foydalanish mumkin: 1-xil variantda ITP(ilmiy texnika 
progressi) hisobga olinmaydi; 2- variantda- ITP hisobga olinadi.
Agar ITP ta’sir etmasa, sekinlik bilan kapital jamgarishda oxirgi 
mahsulot hissasi kamayib boradi, bu holat iqtisodiy o’sishni pasaytiradi. 
ITP dan foydalanilganda kapital va mehnatni hissasi o’sganligini, bu esa 
investitsiya kirib kelishini ko’paytiradi. б в
Ishlab chiqarish funksiyasi shaklidagi model: 
YqAO К L
Iqtisodiyotda eng ko’p tarqalgan.
6 va в miqdomi o’zgarishiga qarab iqtisodiy o ’sishni 3 turi mavjud:
Agar (6+ 
B)ql 
bo’lganda milliy mahsulot(daromad) ishlab chiqarish 
omillari(kapital va mehnat) mutanosib ravishda o’sadi, umumiy iqtisodiy 
samaradorlik o’zgarishsiz qoladi, ishlab chiqarish faqat ekstensiv 
kengayib, kapitalning past samaradorligi mehnat resurslari oshishi 
hisobiga qoplanadi.
Agar 
(6 + b
)>1
bo’lsa, ishlab chiqarish omillari n-marta oshganda, 
ishlab chiqarish (n)-martadan ko’proq oshadi, ya’ni ishlab chiqarishning 
o’sishi omillar umumiy harajatini aks ettiradi.
Birinchi holatda б> в va o’sish fondlami tejaydi9 ikkinchisida б< в 
va o’sish mehnati tejaydi.
Agar 
(6 + b
)<1
bo’lsa, ishlab chiqarish o’sishi ishlab chiqarish 
omillari o’sishiga nisbatan sekinroqdir. Bunda umumiy samaradorlik 
pasayadi.
Ishlab chiqarish funksiyasi (6qB)ql bo’lgan holatni tasvirlash Kobba- 
Duglas funksiyasi deb ataladi»
Iqtisodiy o’sishni progpozlashtirish ekonometrik modeli quyidagi 
ko’rinishda bo’ladi:
21 
22 
23
yq 
aO XI X2 X3
Ko’rsatkichlar dinamikasi qatorining o’zgarish tendensiyasini izlash 
turli xil vaqtinchalik funksiyalar yordamida o’tkaziladi.
161

---

Kelajakda iqtisodiy rivojlanish sharoitlarini saqlab qolish uchun 
vaqtinchalik 
funksiyalar 
bilan 
ishlab 
chiqarish 
dinamikasini 
prognozlashtirishda topilgan baholar yoki alohida omillar ekstropolyatsiya 
qilinadi. Ekstropolyatsiya modellarini 5 yildan 7 yilgacha qo’llanilishi 
ko’proq foydali va yaxshi natija beradi. Bu usullar uzoq muddatga 
qo’llanilganda aniqlik darajasi kamayadi