Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. Amonboyev, D. I. Abidova, N. A. Jurayeva turizm iqtisodiyoti

Turistik 
mahsul/mehmonxona 
mahsuli 
Moddiy va nomoddiy 
shakllar 
Vaqtda iste‘mol 
qilinishi cheklangan 
Uzoq 
muddatli 
emas 
Qimmati har xil idrok 
yetqiladi 
 
13.1- rasm Mehmonxona xizmatlari o‗ziga xos xususiyatlarga ega. 
Turizm marketingi, milliy turizm tashkilotlari yoki turizm 
muassasalarining, milliy va xalqaro darajada turistlarning yetiyojlarini 
(optimize) arshilishiga arab tizimli va birlikli arakatlardan tashkil topmoda. 
Insonlarning bo‗sh vatlarini adrlash masadida ish, oila, konferensiya 
masadlarida biror mintaada, o‗lkada yoki mamlakatlharorasida sayoat ilish 
xoishi va yetiyoji turistik korxonalarning tashkil topishiga sabab bo‗lgan.
―Turistik mahsulot va xizmatlarni turizm vositalari yordhamida 
maalliy, mintaaviy, milliy va xalqaro rejada ishlab chiaruvchining va 
iste‘molchi bo‗lgan turistning oimi yangi turistik iste‘mol yetiyojlari va 
takliflarining yaratilishi bilan boli faoliyatlarining yig‗indisi turizm 
marketingidir‖. Turizm marketingi turistik yetiyojlarni arshilaydigan 
mahsulot va xizmatlarning turistga tadim yetilishi va sotilishi bilan boli 
arakat isoblanadi. Mehmonxonalarning maqsadi foyda olish bilan birga 
xaridorlarning yetiyojlarini arshilash va ularni mhamnun yetishdir. 
Mehmonxona mahsuli – yegallash, foydalanish yoki iste‘mol qilish uchun 
bozor xaridor ye‘tiboriga havola yetish mumkin bo‗lgan narsalharmajmui.
Mehmonxona mahsulining ham, turistik mahsulning ham rang-
barangligi faqat shaxs ijodiy fantaziyasining imkoniyatlari bilan 
cheklanadi. 
Agharmehmonxona 
korxonasi 
o‗z 
xizmatlari 
kombinatsiyalarining variantlari qolmagan deb hisoblasa, raqobatdosh 
firmalharbilan hamkorlikda yangi xizmatlharishlab chiqishi, masalan, 
nomer bilan birga paketga restoran xizmatlarini, avtomashina ijarasini, 

---

155 
teatrga chiptani, yekskursiyani va h.k.ni kiritishi mumkin.
Mahsulotlar hayotining muayyan davomiyligi mavjud yemas. Ayrim 
mahsulotlarqisqa vaqt muomalada bo‗lsa, ayrim mahsulotlarga talab 
bozorda uzoq yillar mobaynida mavjud bo‗ladi.
1. Mahsulotni ishlab chiqish – yangi mahsulot g‗oyasining topilishi va 
ta‘riflanishi davri. Yangi mahsulot ishlab chiqilayotgan davrda uning 
sotuvlari nolga teng bo‗ladi, kompaniya investitsiyalari yesa ko‗payib 
boradi. 
2. Joriy yetish – mahsulot bozorga chiqarilganidan keyin 
sotuvlharasta-sekin o‗sib boradi. Mazkur bosqichda kompaniya foyda 
olmaydi.
3. O‗sish – mahsulot bozorda keng tarqaladi va kompaniya 
daromadlari o‗sib boradi.
4. Yetuklik – sotuvlarning o‗sishi to‗xtaydigan bosqich, chunki shu 
davrgacha mahsulotni potensial xaridorlarning aksariyati olgan bo‗ladi. 
Mahsulotni raqiblardan himoya qilish uchun marketing xarajatlari oshishi 
natijasida 
daromadlharo‗sish 
davridagi daromadlharmiqdori bilan 
tenglashadi yoki ulardan khamayadi.
5. Tanazzul – sotuvlharva daromadlharkeskin khamayadigan davr.
Mehmondo‗stlik sanoatining barcha mahsulotlari ham shunga 
o‗xshash va barcha uchun yagona andozaga ko‗ra rivojlanavermaydi. 
Ayrim xizmatlharjuda tez hamalga joriy yetilishi va shunday tez Qoyib 
bo‗lishi mumkin. Masalan, tungi klublar, qoida tariqasida, nisbatan kham 
hayot sikliga yega bo‗ladi.
Mehmonxona biznesida ko‗pincha ayrim mehmonxonalharinqirozga 
uchraydi. Kapital ta‘mirlash yoki to‗la rekonstruksiya qilish ularga yana 
o‗z jozibadorligini tiklash imkonini beradi; yangi o‗sish bosqichi 
boshlanadi.
Mehmondo‗stlik sanoatining boshqa mahsulotlari (masalan, kazino) 
yetuklik bosqichida uzoq vaqt qolishi mumkin.
1-jadvalda mahsulot hayot siklining hharbir bosqichiga keng tavsif 
berqilgan (Doyle P. The realities of product life circle. 1976).
13.1-jadval 

---

156