Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti toshkent moliya instituti

Raqamli iqtisodiy fazoning tarkibiy elementlari

• 
  Texnik ta’minot
  
• 
  Informatsion ta’minot
  
• 
  Dasturiy ta’minot
  
• 
  IT-konsalting
  
• 
  Telekommunikatsiyalar
  
• 
  Plarformali iqtisodiyot
  
• 
  Raqamli hizmatlar
  
• 
  Algoritmik iqtisodiyot
  
• 
  Katta na’lumotlar iqtisodiyoti
  
• 
  Raqamli sektor
  
• 
  Raqamli iqtisodiyot
  
• 
  Raqamlashtirilgan iqtisodiyot
  
• 
  Almashinuv iqtisodiyoti
  
• 
  Gigi iqtisodiot
  
• 
  Frilansing
  
• 
  Elektron tijorat
  
• 
  Industriya4.0
  

Raqamli iqtisodiyotni torroq ma’noda tushunish uni raqamli hizmatlar, gigonomika va ma’lumotlarga raqamli ishlov berish bilan chegaralab qo‘yadi. Uni kengma’nodatushunishesaraqamliiqtisodiyotniyuqoridagiruyhatdakeltirilganbarchayo‘nalishlargabog‘labberadi. Bundaraqamlashtirishdeganda, yangiintellektualraqamlitarmoqlartushunilib, ularboshqaruvusullarini, optimallashtirishni, resurslarnibirgalikdaishlatishnivaelektronsavdojarayoninitubdano‘zgartiribyuboradi. Yuqoridagibachatashkiletuvchilarniintegratsiyaqilishasosidaraqamlitexnologiyalarvaraqamlifaoliyatbilanbirgalikdabiznes-modellarningraqamlisektorihamdaraqamliiqtisodiyfazohosilbo‘ladi.
EndiyuqoridaaytilganlarnihisobgaolganholdaO‘zbekistondaraqamliiqtisodiyotningtarkibtopishivarivojlanishistiqbollariniko‘ribchiqamiz. Dunyodagiko‘pchilikmamlakatlarningtajribasishuniko‘rsatadiki, raqamliiqtisodiyfazoshakllanishiningboshlang‘ichbosqichidabuninguchunkeraklibo‘lganIT-infratuzilmasinitashkiletishvabuninguchunkeraklibo‘lgantarkibiyelementlarniyaratishkerakbo‘ladi. Ko‘pchilikOsiyomamlakatlaridaularningmentalitetigabog‘liqravishda, raqamliiqtisodiyotinfratuzilmasinitashkiletuvchi, boshqaruvchi, uningqonun-qoidalarivastandartlariniyaratuvchihamdaasosiyinvestorisifatidadavlatishtiroketadi. Ammobuinfratuzilmayaratishuchunmamlakatichidagivatashqarisidagiinvestorlarnijalbqilishnihamistisnoetmadi, albatta. AQSHvabirqanchaEvropadavlatlaridaesaraqamliiqtisodiyotuchunIT-infratuzilmasiniyaratishvaunirivojlantirishdaasosiyishnitransmilliykorporatsiyalarvayirikkompaniyalaramalgaoshiradilar. Boshqabirqancharivojlanayotganmamlakatlardaesaraqamliiqtisodiyotinfratuzilmasiniyaratishdavaularuchuninvestitsiyalarkiritishdahalqarotashkilotlar (JahonBanki, BMTvaboshqalar) asosiyrolo‘ynaydilar. Quyidamamlakatimizdaraqamliiqtisodiyotnishakllantirishdadavlatningpoliqandaybo‘lishiniko‘ribchiqamiz. O‘zbekistondaraqamliiqtisodiyotnishakllantirishuchunavvalobuninguchunmosbo‘lgannormative-huquqiybazaniyaratishkerakbo‘ladi. Bubazao‘zichigayangimunosabatlarqandayamalgaoshishini, iste’molchilarfaoliyatini, infratuzilmaqandaybo‘lishini, qandayplatformalardanfoydalanishzarurligini, jamiyatnibuturdagiiqtisodiyotdafaoliyatko‘rsatishuchuntayyorlashni, infinformationhavfsizlikniqandayta’minlashni, ma’lumotlarkonfidentsialligiqandayamalgaoshirilishini, virtualolamdagimulkegalarininghaq-huquqlariniqandayhimoyalashkerakliginiqamrabolishizarurbo‘ladi. Respublikaprezidentining 2018 yil 22 yanvardagi 2017-2021 yillargamo‘ljallangan “O‘zbekistonRespublikasinirivojlantirishningbeshprioritetlirivojlanishyo‘nalishlaribo‘yichadavlatdasturi” doirasidahamraqamliiqtisodiyotnirivojlantirishbo‘yichabirqanchachora-tadbirlarrejalashtirilgan. Masalan, O‘zbekistonRespublikasiDavlatdasturiningiqtisodiyotrivojlanishivafaoltadbirkorlikniqo‘llab-quvvatlashdebnomlangan 3-bo‘limining 3.1, 3.2 va 3.5 punktlarida “iqtisodiyotniboshqarishningyangimexanizmlarinihamdazamonaviytexnologiyalarnitadbiqqilish”, “raqamlitexnologiyalarnitadbiqqilshgako‘makberish”, “halqaroto‘lovtizimlaribilanintegrallashganinnovatsiontexnologiyalaryordamidayangiturdagibankhizmatlariniyaratishvabundainnovatsiontexnologiyalardanfoydalanish” kabibirqanchaishlarniamalgaoshirishnazardatutilgan. Yuqoridasanabo‘tilganvadavlattomonidanamalgaoshirilayotganchora-tadbirlarshuniko‘rsatadiki, respublikamizdaraqamliiqtisodiyotningfaolrivojlanishiuchunshart-sharoitlarasta-sekinbilanbo‘lsada, yaratilayapti.
Buyo‘nalishdaginormativ-huquqiy hujjatlar yaratish davlat, fan va biznes orasida yakin aloqalari bo‘lishini talab qiladi. Raqamliiqtisodiyotinfratuzilmasiniyaratishdadavlatnodavlattashkilotlari, xususiyvadavlatsektorikorxonalarihamdabungaqiziqishbildiradiganmahalliyvahalqarokompaniyalar (Qualys, Google, Amazon, Alibaba, Softline, Samsung, Huawei, UzCard, Uzonlinevaboshqalar) bilanyaqindanmuloqotqiladi. Toshlentshaxridabo‘libo‘tgan (2017) IDC (InternationalDataCorporation/Halqaroinformationkorporatsiya) ninguchinchiyillikanjumanihamzamonaviyiqtisodiyotdagiraqamlitransformatsiya, buymlarinternet, qo‘shimchavirtualreallikvasun’iyintellektkabimasalalarniko‘ribchiqib, O‘zbekistonningraqamlitexnologiyalarnivauzoqmuddatliraqamliplatformalarnirivojlantirishiningbirqanchaperspektivyo‘nalishlarinianiqlabberdi. RaqamliiqtisodiyotzamonaviyAKTinfratuzilmasiasosidarivojlanib, uningasosiyhususiyatlari – kompetentsiyalar, innovatsionyangiliklarvainsonningbilimidir. Huddishuninguchunhammehnatbozorinitransformatsiyaqilish, ommaniAKTbo‘yichasavodhonlikdarajasinioshirishhamdabilimliIT-kadrlarnitayyorlashmuhimahamiyatgaegadir. Respublikamizdaraqamliiqtisodiyotningrivojlanishigata’siqqiladiganasosifaktorlarjumlasigaquyidagilarnikiritishimizmumkin:

• 
  Insoniy resurslar
  
• 
  Telekommunikatsiyalarga bo‘lgan investistiyalar va raqamli infratuzilmalar
  
• 
  Dasturiy mahsulotlar va ilovalar yaratish
  
• 
  Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga faol ta’siri
  
• 
  Davlat boshqaruvi
  
• 
  Xususiy sector
  

O‘zbekiston Respublikasi xudularida raqamli iqtisodiyot shakllantirish va uni rivojlantirish uchun insoniy resurslarga, IT-sohasiga investitsiyalarga, raqamli infratuzilmalarga, dasturiy ta’minot ishlab chiqarishga tayanadigan va bunda asosiy oyinchilar davlat hamda xususiy sector bo‘lgan milliy raqamli strategiyani ishlab chiqish zarur.O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotning qanday rivojlanayotganligi haqidagi ma’lumotlarni quyidagi jadvaldan kuzatishimiz mumkin: