Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti toshkent moliya instituti

O‘zbekistondagiInternet auditoriya 2010-2016 yillar	Internet foydalanuvchilari soni	Internetning miqyosi	Aholiningumumiysoni	Internetdanfoydalanmaydiganlarsoni	Foydalanuvchilarsoniningyiligao‘zgarishi, %	Bir yilda foydalanuvchilar sonining o‘zgarishi
Respublikaahilisiningo‘sishi, %
2016	15,453,227	51 %	30,300,446	14,847,219	6.1 %	893,596	1.36 %
2015	14,559,632	48.7 %	29,893,488	15,333,856	13.4 %	1,725,485	1.44 %
2014	12,834,147	43.6 %	29,469,913	16,635,766	15.7 %	1,743,403	1.5 %
2013	11,090,744	38.2 %	29,033,361	17,942,617	6.2 %	648,409	1.54 %
2012	10,442,335	36.5 %	28,592,451	18,150,116	22.8 %	1,938,500	1.54 %
2011	8,503,835	30.2 %	28,158,395	19,654,560	53.3 %	2,955,882	1.51 %
2010	5,547,953	20 %	27,739,764	22,191,811	19 %	884,559	1.47 %

13.6. O‘zbekiston aqlli qishloq xo‘jaligi kontseptsiyasi

Hozirgi raqamli inqilob va ko‘pchilik sohalarning raqamli transformatsiyasi davrida insoniyat faoliyatining bacha sohalarida global miqyosda raqamli texnologiyalarning gurkirab rivojlanishi kuzatilmoqda. Bu borada albatta O‘zbekiston Respublikasining qishloq ho‘jaligi ham chetda qolayotgani yo‘q albatta. Misol sifatida bu sohada qaqul qilingan Prezident Farmonlari va Vazirlar Mahkamasi qaqorlarini [1-3] va bu bilan bog‘liq bo‘lgan bir qancha chora-tadbirlarni ko‘rsatishimiz mumkin. Raqamli iqtisodiyot va bu bilan bo‘gliq bo‘lgan muammo va masalalar bir qancha kitoblarda [4,6] va maqolalarda ham [5,7-8] batafsil yoritilgan. Umuman aytganda, aqlli qishloq ho‘jaligini amalga oshirish mumkinmikan? Bu savolga o‘ziga hos javob tariqasida hayotdan olingan real misollarni keltirishimiz mumkin: Oklend shaxridagi DJI Ferntech kompaniyasi muhandislari DJI Mavic 2 Enterprise deb nomlangan standart dronga itga o‘xshab xuradigan ovoz chiqargich o‘rnatishdi va unda tovush chiqarish funktsiyasini tadbiq etdilar. Mahalliy fermerlar raqamli texnologiyaning bu yangiligini darhol qabul qildilar va uni ishga tushirdilar va bu butun internetda katta shov-shuvga sabab bo‘ldi. Quyidagi tasvirni faraz qilib ko‘ring: sigirlar podasi tinchgina o‘tlab turgan edi, birdan yoqoridan uchib kelgan drondan itlarning xurishi eshililib qolindi. Buni eshitgan sigirlar darhol o‘zlarini chetga ola boshladilar va yo‘nalishlarni fermer ixtiyoriga ko‘ra o‘zgartiradilar. Fermer esa uyida kofe ichib o‘tirgan xolda uchuvchisiz qurilma, ya’ni, dron yordamida podani boshqaradi va sigirlarni kerakli joyga yoki o‘tloqqa yo‘naltiradi.
Ko‘pchilik rivojlangan mamalakatlar qishloq xo‘jaligida aniq geopozitsiyalashish, qishloq xo‘jalik texnikasi parkining kompleks boshqariluvi va raqamli texnologiyalardan foydalangan xolda yer resurslaridan kompleks foydalanish tarmoq standartlariga aylana boshlayapti. Ammo qishloq xo‘jaligini tarmoqlararo o‘rganish agrosanoatda raqamli inqilobga xali ancha muddat borligini ko‘rsatmoqda. Ushbu maqolada raqamli agrotexnika rivojlanishiga turtki berish ma’nosida O‘zbekiston Respublikasi agrotexnologiyasini rivojlantirish rejalariga tayangan xolda, raqamli qishloq xo‘jalik jarayonlarining asosiy ko‘rsatgichlari va rivojlanish yo‘nalishlari baholi-qudrat yoritilgan. Bu yerda raqamli qishloq xo‘jalik texnologiyalari AgTech yordamida o‘simliklarning rivojlanishini nazorat qilish va boshqarish bo‘yicha takliflar hamda ekologik jihatdan havfsiz robotlashtirilgan raqamli texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati va uning ta’siri ko‘rib chiqilgan. Bunday texnologiyalar iqtisodiy jihatdan to‘la boshqarila olinadigan, ekologiyaga zarar yetkazmaydigan va ob-havo sharoitlairga bog‘liq bo‘lmagan xolda qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish imkonini beradi. Undan tashqari, maqolada uchuvchisiz boshqariladigan apparatlar (dronlar) dan va raqamli texnologiyalarning dasturiy-texnik vositalaridan foydalangan xolda texnik vositalarni aniq navigatsiya qilish hamda qishloq xo‘jalik jarayonlarini maqsadga muvofiq ravishda boshqarish masalalari ham muhokama qilinadi. Shu jumladan, GPS yoki Glonassdan foydalanish imkoniyatlari, qishloq xo‘jalik jarayonlarini raqamli usulda monitoring qilish va baholash, qishloq xo‘jalik mahsulotlaridagi kasalliklar va zararkunandalarga qarshi kurashni tashkil qilish masalalari ham imkoniyat darajasida ko‘rib chiqilgan. Uchuvchisiz apparatlar yordamida qishloq xo‘jalik ekinlarini masofaviy usulda tashxis qilish imkoniyalatlari ham yangi trendlar sifatida ko‘rib chiqilgan. Maqola so‘ngida yuqorida aytilganlardan kelib chiqqan holda mamlakat qishloq xo‘jaligi samaradorligini oshirish maqsadida agrosanoatni raqamli transformatsiya qilishdagi eng birinchi navbatdagi masalalar aniqlab chiqilgan. Shu jumladan, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish, saqlash, joylash, savdo tarmoqlariga yetkasib berish, o‘simliklarning xolati haqidagi ma’lumotlarni yig‘ish va ularni qayta ishlash, o‘simliklar rivojlanishi uchun optimal sharoitlar yaratish uchun xizmat qiladigan dasturiy-texnik vositalar, texnologiyalar va universal modullar yaratish masalalari ham ko‘rib chiqilgan.
Endi aqlli qishloq xo‘jaligi nima ekanligini tushuntirib o‘tishimiz mumkin: Aqlli qishloq xo‘jaligi qandaydir turlardagi kompleks intellektual tizim (masalan, sun’iy intellekt (AI), virtual voqe’lik (VR) yoki to‘ldirilgan reallik (AR), IoT –buyumlar interneti, neyron tarmoqlar va boshqalar) bo‘lib, u avtomatlashtirilgan rejimda biror bir xududning tuprog‘i xolati, yer usti va osti xolati, suv resurslari, xovoning holati kabi ma’lumotlarni avtomatik ravishda yig‘adi, tahlil qiladi, qayta ishladi, yangilaydi, modellashtiradi va bular asosida optimal yechimlar topib beradi (buni adaptiv-landshaft yechimlar deb ham ataladi). Bu optimal yechimlar sirasiga qishloq xo‘jalik ekinlarini joylashtirishni, turli xildagi o‘simliklar uchun kerakli bo‘lgan maydonlarni ajratishni, almashlab ekishni tartibga solishni, ekinlarga ishlov berish agrotexnologiyalarini, yer maydonlarini va ularning xolatini avtomatik ravishda baholashni, kadastr baholov va monitoringni, qishloq xo‘jalik ekinlarining xolatini nazorat qilishni va baholashni, yer resurslaridan foydalanish samaradorlinini aniqlashni, agrotexnologiyalarning atrof muhitga va ishchi-xizmatchilarga ta’sirini kiritish mumkin. Qishloq xo‘jaligida raqamli texnologiyalardan foydalanish jarayonini quyidagi soddalashtirilgan chizma vositasida tasvirlashimiz mumkin:

Yuqoridagilardankelibchiqqanholda, O‘zbekistonRespublikasidavajahonmiqyosidaraqamliiqtisodiyotnirivojlantirishninguchasosiybosqichiniajratibko‘rsatishimizmumkin:

1.