Toshkent davlat moliya insituti
Download 43.14 Kb.
|
Mustaqil ish
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. O’rta muddatli (5-10 yillik) moliyaviy bashoratlash 3. Uzoq muddatli (10 yildan ortiq) moliyaviy bashoratlash Adabiyotlar
- Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Moliya” A.V.Vahobov, T.S.Malikov “Noshir” Toshkent 2018 yil 2.
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT MOLIYA INSITUTI MUSTAQIL ISH Fan nomi: Moliya Mavzu: O’rta muddatli (5-10 yillik) moliyaviy bashoratlash va uzoq muddatli (10 yildan ortiq) moliyaviy bashoratlash. Bajardi: 96-2 MMT guruxi talabasi Bo’riboyev Mirzoxid Qabul qildi: Sh.E Mannapova Toshkent-2022 yil. Reja: 1. Moliyaviy rejalarni tuzish va bashorat qilish. 2. O’rta muddatli (5-10 yillik) moliyaviy bashoratlash 3. Uzoq muddatli (10 yildan ortiq) moliyaviy bashoratlash Adabiyotlar Moliyaviy ko'rsatkichlarni, rejalashtirilgan moliyaviy operatsiyalarni, shuningdek ko'plab biznes qarorlarining samaradorligini asoslashga moliyaviy rejalashtirish va bashorat qilish jarayonida erishiladi. Ushbu ikkita juda yaqin tushunchalar iqtisodiy adabiyotlarda va amalda aniqlanadi. Aslida moliyaviy prognozlash rejalashtirishdan oldin va turli xil variantlarni baholashi kerak (shunga muvofiq, makro va mikro darajadagi moliyaviy resurslar harakatini boshqarish imkoniyatlarini aniqlang), bu rejalashtirishdan oldin bo'lishi va moliyaviy rejalashtirish va bashorat qilish jarayoni tomonidan amalga oshirilishi kerak. Moliyaviy rejalashtirish orqali prognozlar konkretlashtiriladi, aniq yo'llar, ko'rsatkichlar, o'zaro bog'liq vazifalar, ularni amalga oshirish ketma-ketligi, shuningdek prognozlar aniqlanadi, aniq kurslar, ko'rsatkichlar, o'zaro bog'liq vazifalar, ularni amalga oshirish ketma-ketligi, shuningdek tanlangan maqsadga erishishga hissa qo'shadigan usullar aniqlanadi. Moliyaviy rejalashtirish - bu tegishli resurslar harakati va tegishli moliyaviy munosabatlarni ma'lum bir davr uchun asoslash jarayoni. Uning ehtiyoji ma'lum mablag'larni ta'minlash zarurligi bilan bog'liq bo'lib, ularsiz korxonalarning uzluksiz ishlashi mumkin emas, chunki ular doimiy ravishda xom ashyo, materiallar sotib olish, soliqlarni to'lash, maxsus fondlarga badallar to'lash, etkazib beruvchilar, mijozlar, jamoa a'zolari oldidagi moliyaviy majburiyatlarni bajarish uchun sarflanishi kerak. Moliyaviy rejalashtirish va prognozlashning asosiy ahamiyati - daromadlar tushumini kutish, xarajatlarni aniqlash, har bir iqtisodiy va moliyaviy vaziyatning samaradorligi, moliyaviy resurslarning eng foydali yo'nalishini asoslash, to'lov qobiliyatini ta'minlash uchun mablag 'va xarajatlarni qabul qilishda (mavjudligida) bir muncha vaqt muvozanatni o'rnatish. Moliyaviy rejalashtirish ob'ekti - bu davlatning yoki iqtisodiy sub'ektning moliyaviy faoliyati bo'lib, u pul tushumlarini safarbar qilish va ularni hozirgi ehtiyojlar, ishlab chiqarishni kengaytirish, yangilash va ijtimoiy ehtiyojlar uchun ishlatishdan iborat. Moliyaviy rejalarni tuzishdan asosiy maqsad ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanishning prognoz qilinadigan xarajatlarini moliyaviy imkoniyatlar bilan uyg'unlashtirishdir. Moliyaviy rejalarni tuzish jarayonida: 1. Pul mablag'larining taxminiy oqimi tuzilgan shartnomalar va real bozor sharoitlarini hisobga olgan holda mahsulot ishlab chiqarish va sotish, xizmatlar ko'rsatish rejalashtirilgan hajmiga qarab belgilanadi. 2. Xarajatlarning zarurligi asoslanadi. 3. Har bir yirik biznes yoki moliyaviy operatsiyaning samaradorligi (undan oldin yoki keyin) yakuniy moliyaviy natijalar bo'yicha hisoblanadi. 4. Moliyaviy strategiya asoslanadi, moliyaviy resurslarni taqsimlashda optimal nisbatlar prognoz qilinadi. 5. Qimmatli qog'ozlarni chiqarish, kreditlar, qarzlar, xayriya badallarini olish orqali moliyaviy resurslarni jalb qilish imkoniyati va maqsadga muvofiqligi o'rganilmoqda. 6. Mavjud moddiy va mehnat resurslari, ishlab chiqarish quvvatlari, shuningdek ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlarini amalga oshirish va ishlab chiqarishni takomillashtirish istiqbollari asosida ishlab chiqarishning ichki zaxiralari va uning rentabelligini oshirish. Tarixiy rivojlanishning barcha bosqichlarida va boshqaruv darajalarida moliyaviy rejalashtirish uni yagona rejalashtirish tizimidan ajratib olishga imkon beradigan umumiy xususiyatlarga ega edi. Bularga maxsus ob'ektlar, rejalashtirish sohalari, rejalashtirishning maqsadi va mohiyati, asosiy ko'rsatkichlar shakli kiradi: · Moliyaviy rejalashtirish ob'ekti har doim ham xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning har qanday boshqaruv darajasidagi moliyaviy faoliyati bo'lib, bunga ularning moliyaviy munosabatlarida vositachilik qiladigan moliyaviy resurslar harakati va yuzaga keladigan xarajatlar nisbati sezilarli ta'sir ko'rsatadi; · Uning ko'lami asosan moliyaviy resurslarni shakllantirish, taqsimlash va ishlatishda moliya orqali amalga oshiriladigan qayta taqsimlash jarayonlarini qamrab oladi; · Moliyaviy rejalashtirish takror ishlab chiqarish xarajatlariga qaratilgan bo'lib, uning asosiy maqsadi rejalashtirilgan loyihalarni va ularning samaradorligini ta'minlashning moliyaviy imkoniyatlarini asoslashdan iborat; · Topshiriqning moliyaviy ko'rsatkichlari, rejalar har doim qiymat shaklida hisoblanadi, tabiatan sintetik bo'lib, ishlab chiqarish ko'rsatkichlariga asoslanadi, ammo ularning passiv ifodasi emas. Moliyaviy topshiriqlarni asoslash jarayonida nafaqat tabiiy ma'lumotlarni xarajatlar ma'lumotlariga qayta hisoblash emas, balki rejalashtirilgan xarajatlarning samaradorligi, daromadlarni safarbar qilishning oqilona shakllarini tanlash, ularni maqsadga muvofiqligi va yakuniy natijalar asosida taqsimlash belgilanadi. Ob'ektiv ehtiyojlarni qondiradigan moliyaviy rejalashtirishni tashkil etish uning asosiy tamoyillarini ongli ravishda qo'llashni talab qiladi. Moliyaviy rejalashtirish metodologiyasi quyidagi printsiplarga asoslanadi: · Moliyaviy rejalashtirishdan boshqaruvning barcha darajalarida moliyaviy boshqaruvning boshlang'ich bosqichi sifatida foydalanishning ob'ektiv ehtiyoji. Bu shuni anglatadiki, bu jarayon zarur bo'lib, u moliyaviy imkoniyatlarni aniqlashning eng muhim vositasi va usuli sifatida majburiy bo'ladi, xarajatlarning mutanosib nisbatlarini, munosabatlarni va shunga muvofiq ravishda rejalashtirilgan dasturlar, vazifalarni amalga oshirish uchun pul resurslari harakatini bashorat qiladi; · Ushbu jarayonning sifat jihatini aks ettiruvchi va uni har bir xo'jalik yurituvchi sub'ekt faoliyatidan individual operatsiyalar bo'yicha ijobiy moliyaviy natijalarni olishga, tegishli iqtisodiy yoki ijtimoiy samaraga erishishga yo'naltirilgan samaradorlik printsipi; · Ishlab chiqarish va moliyaviy maqsadlarni muvofiqlashtirishni, moddiy va moliyaviy resurslarning harakatini, boshqaruvning turli darajalaridagi rejalarni nazarda tutadigan murakkablik va maqsad birligi printsipi. Bu takror ishlab chiqarish ishtirokchilarining milliy, jamoaviy va shaxsiy iqtisodiy manfaatlarini birlashtirishni talab qiladi. Faqatgina ushbu tamoyil boshqalar bilan birgalikda bajarilgan taqdirdagina, davlat va har bir mustaqil sub'ektning samarali, oqilona moliyaviy siyosatini aniqlash mumkin bo'ladi. Rejalashtirishning asosiy xususiyatlarini sarhisob qiladigan, sababiylik printsipi rejalashtirilgan vazifalarning haqiqati va samaradorligini ta'minlaydi. Ilmiy xarakter tushunchasi keng va ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlar, jamiyat rivojlanish qonuniyatlari, pul oqimlari tendentsiyalari, mavjud iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatni xolisona baholash, shuningdek resurslarning mavjudligi, vaqt va makonda moliyaviy vazifalarni muvofiqlashtirishni hisobga olgan holda rejalashtirilgan vazifalarning asosliligini o'z ichiga oladi. Moliyaviy rejalarning ilmiy asoslanganligi nafaqat ularning realligini anglatadi, balki uzoq muddatli foydalarni hisobga olgan holda eng yaxshi echimlarni tanlashni ham nazarda tutadi. Bu, o'z navbatida, rejalashtirilgan tadbirlarni moliyalashtirish manbalari va usullarini asoslash usullarining ilg'orligiga, resurslarni oqilona taqsimlash, xarajatlar nisbati va progressiv jarayonlarni rag'batlantiruvchi moliyaviy munosabatlarni optimallashtirishga bog'liq. Shu sababli, moliyaviy vazifalar, xarajatlarni optimallashtirish, daromad va foydani ko'paytirish ta'siri nuqtai nazaridan eng yaxshi echimni tanlashni ta'minlab, barcha vazifalar uchun ko'p o'zgaruvchan hisob-kitoblardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Boshqaruvning asosiy bosqichlari sifatida tamoyillar barcha davrlar, rivojlanish bosqichlari uchun bir xil bo'lib qolaveradi. Rejalashtirish tamoyillari emas, balki ishlab chiqarish kuchlari, fan va boshqa omillarning rivojlanish darajasiga qarab ularni amalga oshirish mexanizmi, usullari o'zgaradi. Moliyaviy rejalashtirishni moliyaviy bashoratlashsiz tasavvur etib bo’lmaydi. U yoki bu davr mobaynida davlat-ning mumkin bo’lgan moliyaviy ahvolini (holatini) oldindan ko’ra bilish va moliyaviy rejalarning ko’rsatkichlarini asoslashga moliyaviy bashoratlash deyiladi. Nazariya va amaliyotda moliyaviy bashoratlash ikkiga ajratiladi: o’rta muddatli (5-10 yillik) moliyaviy bashoratlash; uzoq muddatli (10 yildan ortiq) moliyaviy bashoratlash. Moliyaviy bashoratlash moliyaviy rejalarni tuzish bosqichidan oldin sodir bo’ladi. Unda jamiyatning ma’lum bir davrdagi taraqqiyotiga bag’ishlangan moliyaviy siyosatning kontseptsiyasi ishlab chiqiladi. Moliyaviy bashoratlashning bosh maqsadi bashoratlanayotgan davrda haqiqatda mavjud bo’lishi mumkin bo’lgan moliyaviy resurslarning real hajmi, ularni shakllantirish manbalari va ulardan foydalanishni aniqlashdan iborat. Moliyaviy bashoratlar moliyaviy tizim organlariga moliyaviy tizimni rivojlantirish va takomil-lashtirishning, moliyaviy siyosatni amalga oshirish shakllari va metodlarining turli-tuman variantlarini belgilashga imkon beradi. Shu ma’noda, moliyaviy bashoratlar moliyaviy siyosatni ishlab chiqishning zaruriy elementi va bir vaqtning o’zida muhim bosqichi bo’lib hisoblanadi. Ular yordamida moliyaviy tizimning barcha sub’yektlari oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal qilishning turli stsenariylari ishlab chiqiladi. Moliyaviy bashoratlash turli usullarning qo’llanilishini taqozo etadi. Ularning eng asosiylari quyidagilar bo’lishi mumkin: iqtisodiy jarayonlarni aniqlaydigan omillarga bog’liq ravishda moliyaviy reja ko’rsatkichlarining dinamikasini xarakterlaydigan ekonometrik modelni yaratish; korrelyatsion-regression tahlil; bevosita ekspertli baholash metodi. Asosida aniq shakllantirilgan maqsad va unga erishishning vositalari yotgan dasturli-maqsadli yondashuv-dan foydalanadigan moliyaviy rejalashtirishning metodi sifatida moliyaviy dasturlashtirish quyidagi-larning bo’lishini ko’zda tutadi: yo’nalishlar bo’yicha davlat xarajatlarining ustuvorlarini belgilash (o’rnatish); davlat mablag’lari sarflanishining samaradorligini oshirish; muqobil variantning tanlanishiga muvofiq ravishda moliyalashtirishni to’xtatish. Dastur variantining tanlanishi, eng avvalo, iqtisodiy omillarga (resurslarga) bog’liq. Bunda faqat maqsadga erishishning masshtabi, ahamiyati va murakkabligi emas, balki mavjud zahiralarning hajmi, kutilayotgan jami samara, maqsadga erishilmaganda potentsial yo’qotmalar ham hisobga olinadi. Moliyaviy siyosat sohasidagi uzoq va qisqa muddali maqsadlar va choralarni muvofiqlashtirishningmuhim metodi sifatida dasturlashtirishdan moliyaviy rejalashtirishning hozirgi amaliyotida faol foydalanish maqsadga muvofiqdir. Moliyaviy dasturlashtirish rivojlangan mamlakatlarda o’tgan asrning 60-yillaridanoq foydalanib kelinayapti. Uning asosiy mohiyati besh yillik “o’zgarib turadigan” xarajatlar rejasini tuzish bilan belgilanadi. Har yili joriy yil rejasi ko’rsatkichlarining kutilayotgan ijrosi asosida reja o’zgartiriladi (korrektirovka qilinadi). Bunda ko’rsatkichlar besh yillik shkala bo’yicha bir yil oldinga (hisobot yilidan keyingi yilga) “ko’chiriladi”. Oldinda turgan birinchi yilning reja ko’rsatkichlari direktiv (majburiy), keyingi to’rt yillik ko’rsatkichlar esa mo’ljalli (orientirovkali) xarakterga ega hisoblanadi. Hozirgi paytda dunyoning juda ko’p mamlakatlarida ishlab chiqarish maqsadlariga, resurslar va ijrochilar bo’yicha balanslilikka yo’naltirilgan ilmiy-tadqiqot, tashkiliy-xo’jalik va boshqa tadbirlar tizimidan iborat bo’lgan maqsadli kompleksli dasturlarlardan keng foydalanilmoqda. Moliyaviy dasturlashtirish rivojlangan mamlakatlarda o’tgan asrning 60-yillaridanoq foydalanib kelinayapti. Uning asosiy mohiyati besh yillik “o’zgarib turadigan” xarajatlar rejasini tuzish bilan belgilanadi. Har yili joriy yil rejasi ko’rsatkichlarining kutilayotgan ijrosi asosida reja o’zgartiriladi (korrektirovka qilinadi). Bunda ko’rsatkichlar besh yillik shkala bo’yicha bir yil oldinga (hisobot yilidan keyingi yilga) “ko’chiriladi”. Oldinda turgan birinchi yilning reja ko’rsatkichlari direktiv (majburiy), keyingi to’rt yillik ko’rsatkichlar esa mo’ljalli (orientirovkali) xarakterga ega hisoblanadi. Hozirgi paytda dunyoning juda ko’p mamlakatlarida ishlab chiqarish maqsadlariga, resurslar va ijrochilar bo’yicha balanslilikka yo’naltirilgan ilmiy-tadqiqot, tashkiliy-xo’jalik va boshqa tadbirlar tizimidan iborat bo’lgan maqsadli kompleksli dasturlarlardan keng foydalanilmoqda. Moliyaviy bashoratlash moliyaviy rejalarni tuzish bosqichidan oldin sodir bo’ladi. Unda jamiyatning ma’lum bir davrdagi taraqqiyotiga bag’ishlangan moliyaviy siyosatning kontseptsiyasi ishlab chiqiladi. Moliyaviy bashoratlashning bosh maqsadi bashoratlanayotgan davrda haqiqatda mavjud bo’lishi mumkin bo’lgan moliyaviy resurslarning real hajmi, ularni shakllantirish manbalari va ulardan foydalanishni aniqlashdan iborat. Moliyaviy bashoratlar moliyaviy tizim organlariga moliyaviy tizimni rivojlantirish va takomillashtirishning, moliyaviy siyosatni amalga oshirish shakllari va metodlarining turli-tuman variantlarini belgilashga imkon beradi. Shu ma’noda, moliyaviy bashoratlar moliyaviy siyosatni ishlab chiqishning zaruriy elementi va bir vaqtning o’zida muhim bosqichi bo’lib hisoblanadi. Ular yordamida moliyaviy tizimning barcha sub’yektlari oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal qilishning turli stsenariylari ishlab chiqiladi. Moliyaviy bashoratlash turli usullarning qo’llani-lishini taqozo etadi. Ularning eng asosiylari quyidagilar bo’lishi mumkin: iqtisodiy jarayonlarni aniqlaydigan omillarga bog’liq ravishda moliyaviy reja ko’rsatkichlarining dinamikasini xarakterlaydigan ekonometrik modelni yaratish; korrelyatsion-regression tahlil; bevosita ekspertli baholash metodi. Asosida aniq shakllantirilgan maqsad va unga erishishning vositalari yotgan dasturli-maqsadli yondashuv-dan foydalanadigan moliyaviy rejalashtirishning metodi sifatida moliyaviy dasturlashtirish quyidagi-larning bo’lishini ko’zda tutadi: yo’nalishlar bo’yicha davlat xarajatlarining ustuvor-larini belgilash (o’rnatish); davlat mablag’lari sarflanishining samaradorligini oshirish; muqobil variantning tanlanishiga muvofiq ravishda moliyalashtirishni to’xtatish. Dastur variantining tanlanishi, eng avvalo, iqtisodiy omillarga (resurslarga) bog’liq. Bunda faqat maqsadga erishishning masshtabi, ahamiyati va murakkabligi emas, balki mavjud zahiralarning hajmi, kutilayotgan jami samara, maqsadga erishilmaganda potentsial yo’qotmalar ham hisobga olinadi. Moliyaviy siyosat sohasidagi uzoq va qisqa muddali maqsadlar va choralarni muvofiqlashtirishning muhim metodi sifatida dasturlashtirishdan moliyaviy rejalashtirishning hozirgi amaliyotda faol foydalanish maqsadga muvofiqdir. Moliyaviy dasturlashtirish rivojlangan mamlakatlarda o’tgan asrning 60-yillaridanoq foydalanib kelinayapti. Uning asosiy mohiyati besh yillik “o’zgarib turadigan” xarajatlar rejasini tuzish bilan belgilanadi. Har yili joriy yil rejasi ko’rsatkichlarining kutilayotgan ijrosi asosida reja o’zgartiriladi (korrektirovka qilinadi). Bunda ko’rsatkichlar besh yillik shkala bo’yicha bir yil oldinga (hisobot yilidan keyingi yilga) “ko’chiriladi”. Oldinda turgan birinchi yilning reja ko’rsatkichlari direktiv (majburiy), keyingi to’rt yillik ko’rsatkichlar esa mo’ljalli (orientirovkali) xarakterga ega hisoblanadi. Hozirgi paytda dunyoning juda ko’p mamlakatlarida ishlab chiqarish maqsadlariga, resurslar va ijrochilar bo’yicha balanslilikka yo’naltirilgan ilmiy-tadqiqot, tashkiliy-xo’jalik va boshqa tadbirlar tizimidan iborat bo’lgan maqsadli kompleksli dasturlarlardan keng foydalanilmoqda. Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Moliya” A.V.Vahobov, T.S.Malikov “Noshir” Toshkent 2018 yil 2. “Iqtisodiyot subyektlari moliya viy holatining tahlili” M.Y.Raximov Toshkent 2013 yil Internet saytlari: www.wikipedia.com www.fayllar.org www.hozir.org Download 43.14 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|