Тошкент давлат педагогика университети электрон ўҚув-методик мажмуалар

1.2. ЭЎММни ишлаб чиқишга қўйиладиган психофизиологик
талаблар
ЭЎММларни қўллаш асосида талабаларнинг мустақил таълим олиш 
кўникма ва малакаларини шакллантиришда талабаларнинг функционал ва 
психофизиологик имкониятлари инобатга олиниши лозим. Профессор-
ўқитувчиларнинг ЭЎММ асосида имкон қадар кўпроқ маълумотларни 
ѐритишга интилиши талабани ортиқча толиқтиришга олиб келиши мумкин. 

---

12 
Ўз навбатида маълумотларни узатиш тезлигини ошириш эса маълумотларни 
ўзлаштириш сифатиниинг пасайишига, хатоликлар сонининг ортиб 
боришига, талабанинг ўзини ҳис қилиши ва соғлигига салбий таъсир қилади. 
Физиологик-гигиеник 
соҳада 
амалга 
оширилган 
тадқиқотлар 
компьютерда ишлашда билим олувчиларнинг ақлий иш қобилияти 
ўзлаштириладиган маълумотлар ҳажмига тескари прапорционал равишда 
ўзгариб боради. Бу қуйидаги сабаблар билан изоҳланади: 
- кўриш органларига тушадиган юкламанинг ортиб бориши; 
- янгиликларни қабул қилишда юзага келувчи дастлабки руҳий 
кўтаринкиликнинг тиниб қолиши; 
- юзага келиши мумкин бўлган ноаниқлик ва хатоликлар туфайли 
салбий ҳиссиѐтларнинг йиғилиб бориши; 
- катта миқдордаги таълимий ресурсларни қабул қилиш ундан кейинги 
ахборот ресурсларини фаол ўзлаштиришга тўсқинлик қилади. 
Бу ҳолат таълим жараѐнида ЭЎММларни ишлаб чиқиш ва жорий этишда 
зарур дидактик, психофизиологик ҳамда методик талабларни ҳисобга олган 
ҳолда ишлаб чиқилиши заруратини тақозо этади.
ЭЎММни ишлаб чиқишда мос равишдаги талабалар аудиториясининг 
интеллектуал даражаси, мотивацияси, функционал ҳолати ҳамда ишчанлик 
даражаси эътиборга олиниши лозим. 
Мотивация тушунчаси амалга ошириладиган фаолиятнинг индивид учун 
аҳамият касб этиши, унга нисбатан барқарор қизиқишни юзага келтириши 
ҳамда ташқи белгиланган мақсадларнинг ички эҳтиѐжга айланиш жараѐнини 
англатади. Демак, мотивация шахсни ўқув жараѐнига фаол киришиб 
кетишини таъминловчи ички ҳаракатлантирувчи куч сифатида эътироф этиш 
мумкин. 
Шуни эътиборда тутиш лозимки, шахснинг мотивацион сифатлари 
билиш фаолиятининг асосини ташкил қилиб, бу жараѐнда талаба мос 
равишдаги таълимий мақсадларни белгилайди, бу жараѐнни бошқаради ва 

---

13 
унинг муввафақиятлилик даражасини баҳолайди. Бунда эҳтиѐж мустақил 
таълим 
жараѐнида 
талаба 
касбий 
шаклланишининг 
турли 
мотивацияланганлик даражаларининг шаклланишига олиб келади. 
Талаба касбий шаклланиши жараѐнидаги учта мотивацияланганлик 
даражасини ажратиб кўрсатиш мумкин.
Мотивациянинг бошланғич даражаси касбий ривожланишга бўлган 
эҳтиѐж билан боғлиқ бўлиб, ташқи ижтимоий ва шахсий мотивациялар 
асосида юзага келади. Мотивациянинг ўртача даражаси касбий билимларни 
эгаллаш жараѐнида юзага келиб, кейинги касбий фаолият учун зарур 
асосларни яратади. Мотивацияланганликнинг юқори даражаси талабанинг 
ривожланиш ва ўз ижодий потенциалини рўѐбга чиқариш билан боғлиқ 
эҳтиѐжларини ўзида акс эттиради. Ижодий потенциалнинг ривожланиб 
бориши талабанинг ўз-ўзини ривожлантиришидаги эҳтиѐжларни қониқтириш 
учун мақбул шароитларнинг яратилишига олиб келади.
ЭЎММни қўллашнинг психофизиологик жиҳатдан самарадорлиги
талабалар мустақил таълимини ташкил қилишда ЭЎММни қўллаш катта 
ҳажмдаги ўқув материалларини излаб топиш ҳамда уларни ўзлаштириш учун 
сарфланадиган вақт миқдорини сезиларли даражада тежаш, мотивацияни 
ривожлантириш, билимларни мустаҳкамлигини ошириш имконини бериши 
билан изоҳланади. 
ЭЎММнинг психофизиологик жиҳатдан самарадорлиги биринчидан: 
талабаларнинг ўқув материалларини ўзлаштириши, тарбияланганлик ва 
интеллектуал ривожланганлиги, ишчанлик кўрсаткичлари, мотивацион 
барқарорлиги даражаси билан белгиланади. Иккинчидан: ўқитувчи фаолияти 
билан боғлиқ бўлиб, ўқитиш концепциялари, педагогик технологиялари, 
таълим воситаларидан рационал фойдаланиш кўрсаткичлари, ўқитувчининг 
меҳнат фаолиятига нисбатан барқарор мотивацияси, иш қобилияти билан 
аниқланади. 

---

14