Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
150 
o‗ziga nisbatan umumiy ijobiy munosabat hukmronligi bilan tavsiflanadi, bu esa o‗zi 
bilan yetarli darajada aloqa o‗rnatishga imkon bermaydi. Ba‘zi hollarda, o‗ziga 
bo‗lgan ―cheksiz muhabbat‖ tufayli bola o‗z muvaffaqiyatsizligi haqidagi ma‘lumotni 
sezmaydi. Bunday bola haqida aytishimiz mumkinki, u o‗zini o‗zi qadrlashini yetarli 
darajada baholamaydi. Bu xususiyat ta‘lim faoliyatiga ham, bolaning sinfdoshlari 
bilan munosabatlariga ham salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. O‗zini yuqori baholagan maktab 
o‗quvchilari o‗z muvaffaqiyatsizliklarini tashqi sharoitlar bilan izohlaydilar, o‗zlariga 
tanqidiy munosabatda bo‗lmaydilar, lekin ular o‗z o‗rtoqlarini xatolari uchun tanqid 
qilishadi. Maktab o‗quvchilarida o‗zini o‗zi qadrlashining yetishmasligini bartaraf 
etish, faqat ularning o‗zini o‗zi qadrlashini kognitiv komponenti-o‗zini o‗zi bilish 
orqali mumkin bo‗ladi. A.V. Zaxarova, boshlang‗ich maktab yoshida, ―o‗zini o‗zi 
qadrlashning kognitiv komponenti, bolaning o‗ziga bo‗lgan munosabatini 
intellektualizatsiya qilish, kattalar tomonidan uning o‗zini o‗zi qadrlashiga to‗g‗ridan-
to‗g‗ri ta‘sirini yengish uchun qulay sharoitlar yaratilgan‖[1; 13-b.]. 
O‗zingiz, sizning faoliyatingiz va shaxsingizning o‗ziga xos xususiyatlari 
haqida obyektiv bilimlarning to‗planishi sizga nafaqat o‗z xatolaringizni ko‗rish va 
qabul qilish, balki o‗zingizning kuchli tomonlaringizni anglash, imkoniyatlaringizni 
tushunish va xatolarni tuzatish va muvaffaqiyatga erishish yo‗llari haqida o‗ylash 
imkonini beradi. 
O‗zini o‗zi bilish boshqa odamlar bilan munosabatlarni o‗rnatish uchun 
zarurdir. Inson hayotining birinchi kunlaridanoq boshqa odamlar bilan 
munosabatlarga kirishadi.
Birinchidan, uni qanday bo‗lsa, shunday qabul qiladigan 
eng yaqinlari bilan. Keyinchalik, uyg‗un munosabatlar uchun, insondan ma‘lum 
qoidalar va qonunlarga rioya qilish talab qilinadi: axloqiy, ma‘naviy va boshqalar. 
Buni qanchalik muvaffaqiyatli amalga oshirish mumkin, odam muloqot sheriklaridan 
yoki o‗zini o‗zi kuzatish orqali o‗rganadi. O‗zining xulq -atvorida yoki boshqalarga 
bo‗lgan munosabatida biror narsani tuzatish zarur bo‗lganda, odam muloqotdagi 
muvaffaqiyatsizlikni sherigiga, uning noto‗g‗ri xulq-atvoriga yoki shaxsning salbiy 
xususiyatlariga bog‗lashi mumkin. O‗zini atrofdagilarga bo‗lgan munosabatini 
ko‗zdan kechirish odati va o‗z xulq-atvorini to‗g‗rilashga va shu tariqa kommunikativ 
vaziyatni boshqarishga yordam beradi. 
O‗zini o‗zi bilish shaxsni rivojlantirishning muhim shartidir. I.Kant shunday 
deb yozgan edi: ―Inson o‗zi haqida tasavvurga ega bo‗lishi mumkin bo‗lgan sharoit, 
uni cheksiz ravishda yer yuzida yashovchi barcha mavjudotlardan ustun qo‗yadi. 
Buning evaziga u inson...‖[2; 357-b.]. 
Shaxsning turli sohalarda rivojlanishi tabiiy shartlarga muvofiq kamolotga 
yetishi hamda uni atrof-muhit va odamlar ta‘siri ostida amalga oshirishi mumkin. 
Ammo shaxsning haqiqiy rivojlanishi - bu odamning o‗ziga xos munosabati va 
maqsadlari bilan belgilanadi. Albatta, bu maqsadlar inson qonunlariga zid bo‗lmasligi 

---