Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
151 
va jamiyatning axloqiy va ma‘naviy qadriyatlari bilan bog‗liqligi muhim. Shaxsning 
o‗zini o‗zi rivojlantirish maqsadlarini qo‗yishi va ularni muayyan ijtimoiy-tarixiy 
sharoitda amalga oshirish yo‗llarini tushunishi, faqat o‗zini o‗zi bilishning yuqori 
darajasi bilan mumkin bo‗ladi.
O‗zini o‗zi bilish insonning kasbiy va shaxsiy taqdirini belgilashda zarurdir. 
Voyaga etish bosqichida odam ongli yoki ongsiz ravishda uning keyingi shaxsiy 
rivojlanishini belgilaydigan kasbiy yo‗lni tanlaydi. Agar bu ongsiz ravishda sodir 
bo‗lsa, noto‗g‗ri tanlov qilish xavfi katta. Ammo o‗smir qanday kasb tanlashni va 
qaerga o‗qishni o‗ylab topsa ham, har doim ham bunday qiyin qarorga asos topa 
olmaydi. ―Men kim bo‗lishim kerak?‖degan savollarga javob bera olsagina o‗z 
imkoniyat va qobiliyatlaridan kelib chiqqan holda o‗zi uchun kerakli kasbni tanlashi, 
hayot rejalarini tuzishi, aniq maqsadlar qo‗ya oladigan, ularga erishish yo‗llari va 
usullarini ko‗ra oladigan, rivojlangan o‗zini o‗zi biladigan inson bo‗lishi mumkin.
Shunday qilib, o‗zini o‗zi bilish insonga muhim hayotiy savollarga javob 
berish imkonini beradi ―Men kimman?‖, ―Men nima?‖, ―Mendan nima istaysiz va 
men nima haqida orzu qilasiz?‖, ―Qanday qilib menining faoliyatim atrofimdagi 
odamlar bilan bog‗liq?‖, ―Men nima qila olaman?‖, ―Men kim va nima bo‗lishni 
istayman?‖, va hokazo. O‗zingizni bilsangiz, hayotingizni boshqarishingiz mumkin. 
Bu insonning o‗z hayotini mustaqil tashkil etishga tayyorligi. 
Shaxs o‗zini o‗zi bilish muammosi doirasida olib borilgan tadqiqotlar [5; 6-b.] 
shuni ko‗rsatadiki, boshlang‗ich maktab yoshida bolalar bu savollar haqida o‗ylay 
boshlaydilar. Bu birinchi navbatda eng oddiy darajada sodir bo‗ladi. O‗zlari haqida 
mulohaza yuritib, ular o‗zlariga kerakli narsalarni, oila a‘zolarini, do‗stlarini, uy 
hayvonlarini, shaxsiy va tarjimai hol ma‘lumotlarini sanab o‗tadilar, u yoki bu amaliy 
faoliyatni tasvirlaydilar va hokazo. Ba‘zida ular moddiy va ijtimoiy narsalarga 
bo‗lgan munosabatini anglaydilar (menga yoqadi, yoqadi).
Asta-sekinlik bilan, o‗zini o‗zi bilish ichki mazmunga o‗tadi: o‗rganish va har 
xil faoliyatda muvaffaqiyat qozonish motivlari, kelajakda jozibali kasbga ega bo‗lish 
xohishi, yaxshiroq bo‗lish istagi, kelajakda shaxsning ijobiy fazilatlarini egallash. Bu 
mulohaza talabalarning o‗z xususiyatlarini, hayotining turli tomonlarini, intilishlarini, 
ehtiyojlari va motivlarini sinchkovlik bilan, aniq emas, balki ba‘zida va tanqidiy 
tarzda anglash qobiliyatini ochib beradi.
Maktab o‗quvchilarining o‗zini o‗zi bilishi shaxsning turli sohalarida turlicha 
davom etadi. Axloqiy, kommunikativ, intellektual va irodaviy sohalarda o‗zlari 
haqidagi hukmlarining refleksivlik va tanqidiylik darajalarini taqqoslaganda, biz 
ko‗pincha bolalar o‗z shaxsi, irodaviy sifatlari haqida fikr yuritishga moyilligini 
aniqladik. Bu ixtiyoriy xatti -harakatlar haqida ko‗proq xabardorlik bilan bog‗liq.
Kamdan kam hollarda, maktab o‗quvchilari o‗zini o‗zi bilish refleksivligini, 
o‗ziga xos axloqiy fazilatlarni tan olishda ehtiyotkorlikni namoyon etishadi. Ular 

---