Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
173 
o‗rganishdir. Garchi odamlar har doim o‗z atroflarida ko‗rgan hayvonlarning tabiiy 
tarixi bilan qiziqishgan va bu bilimlardan ma‘lum turlarni uy hayvonlari sifatida 
ishlatishgan bo‗lsa-da, zoologiyani rasmiy o‗rganish Aristoteldan kelib chiqqan deb 
aytish mumkin. U hayvonlarga tirik organizm sifatida qaragan, ularning tuzilishi va 
rivojlanishini o‗rgangan, ularning atrof-muhitga moslashishi va uning qismlari 
vazifasini ko‗rib chiqqan. Yunon shifokori Galen inson anatomiyasini o‗rgangan va 
qadimgi dunyoning eng buyuk jarrohlaridan biri bo‗lgan, lekin G‗arbiy Rim 
imperiyasi qulashi va O‗rta asrlar boshlanishi bilan G‗arbda yunonlarning tibbiyot va 
ilmiy tadqiqotlar an‘anasi pasayib ketdi. Yevropa, garchi u o‗rta asrlar islom 
dunyosida davom etgan bo‗lsa ham. Zamonaviy zoologiyaning kelib chiqishi 
uyg‗onish va erta zamonaviy davrda, Karl Linney, Antoni van Liuvenxuk, Robert 
Xuk, Charlz Darvin, Gregor Mendel va boshqalarning mehnatlari mavjud. 
Hayvonlarni o‗rganish asosan shakli va funksiyasi, moslashuvi, guruhlar o‗rtasidagi 
munosabatlar, xulq-atvor va ekologiya bilan bog‗liq. Zoologiya tobora tasnif, 
fiziologiya, biokimyo va evolyutsiya kabi fanlarga bo‗linib ketdi. 
Agar siz hayvonlar yoki biologiya haqida hech narsa bilmasangiz, tabiat 
shunchaki tartibsizlikka o‗xshaydi. Hamma narsa tasodifan sodir bo‗lganga 
o‗xshaydi. Ammo hayot sikllari va oziq-ovqat zanjirini o‗rganganingizdan so‗ng, 
tabiat hodisalari yaxshiroq tushuna boshlanadi. Dars jarayonida mavzular orqali nima 
uchun hayvonlarning bunday yoki bunday yo‗l tutishini oʻquvchilar bilib oladi. 
Zoologiyaning muhimligining sababi shundaki, u sizga tabiatni aslida nima ekanligini 
ko‗rish imkoniyatini beradi. Tasodifiy tartibsizlik emas, balki bir-birlari bilan ajoyib 
tarzda o‗zaro ta‘sir qiladigan turli xil hayot shakllari hisoblanadi. Hayvonlarni 
tushunish, ularning yashash muhiti haqida tasavvurga ega boʻlish aslida juda muhim. 
Boisi biz ham aynan shu tabiatning bir boʻlagimiz.
Zoologiyani o‗rganish hayvonlarning xulq-atvori haqida ko‗proq ma‘lumot 
olish imkonini beradi. Masalan, yo‗lbarslar va akulalar odatda aqlsiz qotillar deb 
o‗ylashadi. Ammo agar siz ularning tabiati va yashash joylarini hisobga olsangiz, ular 
o‗z faoliyatiga odamlar aralashgan taqdirdagina tahdidga aylanishi aniq bo‗ladi. Bu 
masalani o‗rganish ko‗plab afsonalarni ham yo‗q qiladi. Ba'zilar haligacha qotil kitlar 
odamlarga hujum qilishadi, aslida ular tinchliksevar jonzotlar ekaniga ishonishadi. 
Hamma ilonlar zaharli degan tushuncha hali ham keng tarqalgan. Demak, 
zoologiyaning muhimligining sabablaridan biri shundaki, u bilimni oshiradi va 
jaholatni ketkazadi. Agar biz biror narsadan bexabar bo‗lsak, bu qo‗rquv va 
noaniqlikni keltirib chiqaradi. Bilim bilan biz yanada mas'uliyatli harakat qila olamiz.
Bu ham hayvonot olami bilan yaxshi munosabatlarga olib keladi. Hayvonlar haqidagi 
faktlar va raqamlarni o‗rganish - bu ma‘lumotni faqat boshingizda saqlash emas. Bu, 
shuningdek, nima uchun tabiatni asrash va muvozanatlash, odamlarning omon qolishi 
uchun muhimligini tushunishga yordam beradi. 

---