Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
175 
beri bu guruhlar darvinning umumiy kelib chiqish prinsipiga muvofiqligini 
yaxshilash uchun qayta ko‗rib chiqildi. Ma‘lumot sifatida nuklein kislotasi ketma-
ketligini ishlatadigan molekulyar filogenetika ko‗plab so‗nggi tahrirlarni keltirib 
chiqardi va shunday davom etishi mumkin. Biologik tasnif zoologik sistematika 
faniga tegishli.
Umurtqali hayvonlar zoologiyasi - bu umurtqali hayvonlarni, ya'ni umurtqali 
hayvonlar, masalan, baliqlar, amfibiyalar, sudralib yuruvchilar, qushlar va 
sutemizuvchilarni o‗rganishdan iborat biologik fan. Mammologiya, biologik 
antropologiya, gerpetologiya, ornitologiya va ixtiologiya kabi turli xil taksonomik 
yo‗naltirilgan fanlar turlarni aniqlash va tasniflashga, shu guruhlarga xos tuzilish va 
mexanizmlarni o‗rganishga intiladi. Qolgan hayvonot olamiga umurtqasiz hayvonlar 
zoologiyasi, gubkalar, echinodermlar, tunikatlar, qurtlar, mollyuskalar, artropodlar va 
boshqa ko‗plab hayvonlarni o‗z ichiga oladigan hayvonlarning keng va xilma-xil 
guruhi kiradi, lekin odatda bitta hujayrali organizmlar yoki protistlar kiritilmaydi. 
Fiziologiya tirik organizmlarning mexanik, fizik va biokimyoviy jarayonlarini 
o‗rganadi, barcha tuzilmalar umuman qanday ishlashini tushunishga harakat qiladi. 
―Funksional tuzilish‖ mavzusi biologiyaning markaziy qismidir. Fiziologik 
tadqiqotlar an‘anaviy ravishda o‗simlik fiziologiyasi va hayvonlar fiziologiyasiga 
bo‗linadi, lekin qaysi fiziologiya o‗rganilsa ham, fiziologiyaning ba‘zi prinsiplari 
universaldir. Masalan, xamirturush hujayralari fiziologiyasi haqida o‗rganilganlar 
inson hujayralariga ham tegishli bo‗lishi mumkin. Hayvonlar fiziologiyasi sohasi 
inson fiziologiyasining vositalari va usullarini inson bo‗lmagan turlarga ham 
kengaytiradi. Fiziologiya, masalan, asab, immun, endokrin, nafas olish va qon 
aylanish tizimlarining qanday ishlashi va o‗zaro ta‘sirini o‗rganadi. 
Hujayra biologiyasi hujayralarning tuzilishi va fiziologik xususiyatlarini, shu 
jumladan ularning xatti -harakati, o‗zaro ta‘siri va atrof -muhitini o‗rganadi. Bu bir 
hujayrali organizmlar uchun ham mikroskopik, ham molekulyar darajada, 
shuningdek, odamlar kabi ko‗p hujayrali organizmlarning maxsus hujayralarida 
amalga oshiriladi. Hujayralarning tuzilishi va funksiyasini tushunish barcha biologiya 
fanlari uchun asosiy hisoblanadi. Hujayralar turlarining o‗xshashligi va farqlari, 
ayniqsa, molekulyar biologiyaga tegishli.
Anatomiya organlar va organlar tizimlari kabi makroskopik tuzilishlarning 
shakllarini ko‗rib chiqadi. Odamlar va hayvonlar tanasida organlar va organlar tizimi 
qanday ishlashiga, shuningdek mustaqil ishlashiga e‘tibor qaratiladi. Anatomiya va 
hujayra biologiyasi bir -biri bilan chambarchas bog‗liq bo‗lgan ikkita tadqiqot bo‗lib, 
ularni ―tizimli‖ tadqiqotlar toifasiga kiritish mumkin. Qiyosiy anatomiya - bu turli 
guruhlarning anatomiyasidagi o‗xshashlik va farqlarni o‗rganuvchi fan. 
Hayvonlar biologiyasining paydo bo‗lishi klassik zoologiyaga ikkita alohida 
ta‘sir ko‗rsatdi. Birinchidan, zoologiyaga alohida ilmiy tadqiqot mavzusi sifatida 
e‘tibor kamaygan; masalan, ishchilar o‗zlarini o‗simlik materiallarini emas, balki 
hayvonlarni o‗rganadigan genetik, ekolog yoki fiziolog deb o‗ylashadi. Ular 

---