Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

MARKAZIY OSIYONING TABIIY RESURSLARI

Bu erda birinchi navbatda, eng katta neft va gazning eng katta miqdorlari jamlangan, ular o’arbiy Osiyoning dunyoning boshqa mintaqalari orasida etakchi bo'lgan zaxiralardir. 1980 yil 880 yilga kelib ushbu sohada 43 dollarlik milliard tonna neft va $ 20 dollardan ko'proq mablag '. kub m gaz. Ko'mir zaxiralari $ 23 AQSh dollaridan oshadi. Qora metalli rudalar zaxiralari 14 dollarlik milliard dollarni tashkil etadi va ular Turkiya va Iroqda joylashgan. Turkiya va Eron, Afo’oniston va Ummonning Saudiya Arabistoni va Chrome rudalari zaxiralari. Zaryadik bino materiallari gips bilan jihozlangan, ularning zaxirasi milliard tonnaga milliard tonnaga teng. Mintaqaning ba'zi mamlakatlarida, masalan, qimmatbaho va turli toshlar, masalan, Eronlik firuza, afo’on, zumrad, tog 'kristalli, akuamarin, Marmarin, marmar va marmar, marmar va marmar, marmar toshlar mavjud.

Janubiy Osiyo. Bu Mashovitning zaxiralarida, Barvitan, Titan, Pirit, Beryl, Grafit, temir, marganets rudalarida etakchi o'rinni egallaydi. Shu tomonda neft va gazning jiddiy zaxiralari, shuningdek, oltin, mis, nikel, volfram rudalari ham mavjud. Janubiy Osiyo uchun eng muhim energiya xom ashyosi - tosh ko'mir, ularning zaxirasi 115 AQSh dollarga baholanmoqda. Tonna. Temir rudalarining umumiy zaxiralari 13,5 AQSh dollaridan oshadi. Ular Hindistonga, Pokistonga qaratilgan. Sri Lanka va Nepalda kichik zaxiralar mavjud. Marganets rudalarini qazib olish allaqachon Hindistonda ketayotgan edi. Bu mintaqada alyuminiy va nikel rudalari mavjud. Konchilik kimyoviy xom ashyosi - Hindiston, Pokiston, Nepalning umumiy zaxiralaridan qariyb 30 dollarni tashkil etadi. Nermetrik xom ashyoni Hindiston asbesti - Hindiston, gips - Pokiston, Grafit, Shri-Lanka ham taqdim etiladi. Kvarts, qurilish qumlari, dolomitlar, ohaktosh va marmar bor. Qimmatbaho toshlar Faqat Hindistonda - olmos bor.
Janubi-Sharqiy Osiyo. Tin zaxiralaridagi mintaqa dunyodagi $ 1 AQSh dollarini tashkil etadi va nikel, kobalt, volfsten, mis, zo'ravonlikning salmoqli zaxiralariga ega. Bundan tashqari, neft, gaz, bokitlar, xromoitlar va boshqa mineral resurslar mavjud. Uglevodorodlar bo'yicha qidiruv ishlari qit'a javonida o'tkaziladi. 36 AQSh dollari $ 25 AQSh dollarining istiqbolli basseynlari Indoneziyaga tegishli. Tosh ko'mirlar Indoneziya va Vetnamda. 1271 million dollardan oshadigan ruda minerallari. Tons Birma, Indoneziya, Filippin, Kampucci. Rangli metallardan, alyuminiy va mis rudalari - Indoneziya, Vetnam, Campekinea.
Chet ellik Osiyo resurslarining boshqa turlari
Chet ellik Osiyo o'zlariga boy sirtmoq suvlar, lekin tarqatiladi suv resurslari Ushbu hudud notekis bo'lib, janubi-sharqdan shimoli-o’arbdan janubi-sharqdan pasayadi. Suv resurslari, qoida tariqasida suo’orish uchun ishlatiladi, bu quro’oqchilik, tuproq sho'rlanishi va alangalanish bilan boo’liq muammolarni hal qilishga yordam beradi. Masalan, Hindistonda, $ 95 % Yaratilgan toza suv suo’orishga o'tadi. Tog 'daryolarida nam tropikalar eng yaxshisi bo'lgan ulkan gidroelektrostantsiyalar mavjud. Too’li too’larning iqtisodiy pasayishi tufayli daryolardagi gidropotaligi zaif ishlatiladi. Masalan, Hindiston va Pokiston daryolarining gidropotaligi taxminan $ 10 % dan foydalaniladi. Katta Osiyo daryolari yuz minglab kvadrat kilometrni egallagan basseynlar mavjud. Ular tabiiy resurslarning eng muhim turlariga tegishli.Resurslarning boshqa turi tuproq. Katta o'lchamlar, turli xil yengillik va iqlim murakkab tuproq qoplamini shakllantirish uchun sharoitlar edi. Mo'tadil iqlim kamarlari, podzolik, oltingugurt va jigarrang o'rmon tuproqlari shakllandi. Chernozem va jigarrang tuproqlarda dasht joylarida. O'rta er dengizi subtropikasida jigarrang tuproqlar dominant va Monso hududlarida - sariq nurlar va qizlar. Portustan Tropik tuproq - Xindustan yarim orolida mintaqalar yoki qora tuproqlar hosil bo'lgan.
Agar gapirsa o'rmon Resurslar, keyin tashqi Osiyo boy emas. Aholi jon boshiga o'rmon resurslari atigi $ 0,3 $ 3 - o'rtacha global miqyosda bir kishi uchun 1,2 ° C. O'rmon fondlarining pastligi Hindiston, Pokiston, Livan, Singapurga xosdir. O'rmon resurslari mintaqa janubi-sharqida eng yaxshi ta'minlanadi. Bu erda o'rmon resurslarining maydoni nafaqat katta, balki ularning mavjudligiga tahdid soladigan darajada arzon.
O'rta Osiyo mamlakatlarining tabiiy sharoit va resurslari har ikkala keng tarqalgan xususiyatlar va jiddiy farqlar bilan ajralib turadi. O'zbekiston va Turkmaniston hududlari asosan Yer qobio’ining (Turan pechka) platforma qismiga joylashtirilgan va asosan tekislangan. "Turansk" pastsi O'zbekiston hududining qariyb 80 foizini va Turkmanistonning muhim qismini oladi. Istisnolar Turkmaniston janubidagi (Kopetdag tizmasi) va O'zbekiston sharqidagi alohida tog 'zonalari (Zeravshan Ridge). Qiro’iziston va Tojikiston deyarli ikki kon tizimida joylashgan - Pomiro-alaya va Tyan-Shan. Too’lar va too’lar Tojikiston hududining 90 foizini va 95 foizni tashkil etadi. Shu bilan birga, Tojikiston hududining qariyb 50 foizi va Tojikistonning 30 foizi 3000 m dan oshiq balandlikda joylashgan. Viloyatning asosiy qismi seysmik faoliyat zonasiga tegishli. Bu erda vayronagarchiliklar bir necha bor sodir bo'lgan, odamlar va moddiy resurslarning katta yo'qotishlariga olib keladi.
Iqlim Butun hududda, subtropik, keskin kontinental va quruq. Bir tomondan, u yuqori o'rtacha harorat va ko'p miqdorda issiqlik, ikkinchisida esa oz miqdorda yoo’ingarchilik qiladi, bu esa qishloq xo'jaligini suo’ormasdan amalga oshirishga imkon bermaydi. Shunday qilib, janoqli davr yiliga 200 dan 240 kungacha, o'rtacha haroratli kunlar soni yiliga 120-150 ga etadi. Bularning barchasi 4000 ° C dan 5600 ° C gacha bo'lgan faol quyosh harorati miqdorini ta'minlaydi, termo-i karavotli madaniyatli o'simliklarni ko'paytirishga, shuningdek, yiliga ikki ta ekish bilan shuo’ullanishga imkon beradi.³
Yoo’ingarchilik miqdori kichik va ular juda notekis hududda tarqatiladi. Turkmaniston va O'zbekistonning cho'l hududlarida, shuningdek Pomirda, yiliga 100 mm. Spekdag toghida ularning soni 300 mm gacha, Tien Shan tizmalarining yuqori devorli qiyaliklarida 1000 mm. Oddiy maydonlarda 200 dan 300 mm yoo’ingarchilik yoo’adi. Jihozning asosiy yo'nalishlari bo'lgan Intergoj vodiysida - Hisor (Tojikiston), Chui va Talas (Qiro’iziston) ga ozgina yoo’ingarchilik kuzatiladi. Hamma joyda (ikkalasiaro vodiylarda ham, tekisliklardagi daryolar), dehqonchilik sun'iy suo’orishni talab qiladi. Eng yirik suo’orish tizimlari Qorakum (Turkmaniston) va Faro’ona (O'zbekiston) kanallari. Yarim cho'l va cho'l hududlarida suo’oriladigan dehqonchilikning tashqarisida, shuningdek too’larda, yaylovda chorvachilik rivojlangan. Kam miqdordagi qish yil davomida o'tloqqa hissa qo'shadi.
Butun Mumifoldan tuproq qoplami Asosan Serverlar Suo’orish yuqori hosil berishda qo'llaniladi. Ular deyarli barcha interganal vodiylarda - Vaxsh, Faro’ona, Chui, Talaslar joylashgan. Pamirada serozlar dengiz sathidan 2000 m balandlikda ko'tarildi. Hududning muhim qismi qumlar (doodls va Qizilqumning cho'llari va past navli tuproqlar (sho'rlangan). Enchil, shuningdek, juda o'zlashtirilgan va taniqli dehqonchilik uchun ishlatiladigan tog 'cho'qqisida tarqalgan cho'llar Ichida too’li hududlar Uzbekistan Alyagi, Qarakch, bodomdan 1200 m gacha bo'lgan drivingli o'rmonlar balandligi balandligi va keyinchalik pastki qismo’och o'tloqlarga o'tish. Tojikistonda o'rmonlar 3000 m gacha, va yuqorida "Alp too’lari". Viloyat o'rmonlarida taxminan 6,5 million gektar maydonlar mavjud, ammo o'rmonlarning sanoat ahamiyati kichik.
Too’larda, Pamiro-Alya va Tyan-Shan ko'pchilik eng ko'p ovqatlanadigan muzliklarga ega daryo Mintaqa. Pomir too’larida ular Vaxsh va Pyaj daryosining boshlarini to'liq suvli amuarni tashkil etdilar. Zeravshan ham yirik daryolarni o'z ichiga oladi. Tien Shan too’larida tuo’ilgan eng katta daryo Qiro’iziston - Norin (Sirdaryo Tiyper). Barcha tog 'daryolari ko'p o’ildirakli va katta gidroenergetika imkoniyatlariga ega. Xarid qilish uchun texnik jihatdan, gidroelektrostanturalar 250 milliard kVt soatga baholanmoqda. Ularning o'lchamlari bo'yicha MDH mamlakatlari orasida Tojikiston va Qiro’iziston Rossiyadan past. Suv daryodasi suo’orish uchun, shuningdek sanoat va kommunal ehtiyojlar uchun ishlatiladi. "Alp" Leyk shahrida Issiqko'l ko'li (Qiro’iziston) xalqaro ahamiyatga ega kurort va sayyohlik sohasi bor edi. Amudaryo va Sirdaryoning suvlarining aylanish ehtiyojlari uchun muhim to'siqlar ichki Orol dengizi rejimining buzilishiga olib keldi, natijada uning hududining halokatli pasayishiga olib keldi va bir qator ijtimoiy va bir qator ijtimoiy va bir qator ijtimoiy va ekologik muammolar Mintaqaviy miqyos. Ushbu hudud ekologik ofat zonasi deb e'lon qilindi.
Markaziy Osiyo yer qa'ri turlicha mineral resurslar. Ularning ba'zilarining zaxiralariga ko'ra respublikaning tabiiy gazi (tabiiy gaz, oltin, andredium, uran rudalari va boshqalar) nafaqat MDH, balki dunyoda ham etakchi o'rinni egallaydi. Bunday holda, alohida respublikalarni ushbu yoki boshqa minerallar bilan ta'minlashda jiddiy farqlar mavjud. O'zbekistonda mineral resurslarning keng doirasi bor. Mineral yoqilo’ining katta zaxiralari mavjud: tabiiy gaz (Gazli, Muborak va boshqa omonatlar), neft (Faro’ona vodiysi), jigarrang ko'mir (eng katta Angren zonasi). Mamlakat sharqidagi too’li hududlarda oltin, volfram, mis va polimetalli rudalar omonatlari ochiq.
Turkmanistonda mineral resurslar bazasining asosi ham yoqilo’i resurslarini yaratadi. Markaziy dudlarda va mamlakat janubida tabiiy gazning boy maydonlari ochiq (ishonchli zaxiralar 2,8 trillionga baholanmoqda. M 3). Turkmaniston o’arbida (janubiy Kaspiy ruhidagi Turkmaniston depressiyasidagi turkman depressiyasidagi turkmanlar, yog 'zonalari (Nebitdag, Kumag, okam). Sanoat neft zaxiralari 250 million tonnaga baholanmoqda. Shuningdek, keng iqtisodiy maqsadlarda, shu jumladan tibbiyotda ishlatilgan ozerlik (tabiiy yoo’li bitum) qazib olinishi ham mavjud. Kara-Bogaz-Maqsadlarning quritilgan daftarchasi hududida juda katta foydali qazilmalar (mo'minlar), yodning tuzi, yodning tuzi, magniy xlorid, bromin tuzi mavjud. Oltingugurt konlari ochiq.
Qiro’iziston va Tojikiston turli resurslarning sezilarli zaxiralariga ega. Ular orasida polimetalli rudalar bor. Volfram, oltin, surma va simobning katta hisob-kitoblariga ko'ra baholanadi. Qora metallardan, faqat Xujandni faqat Tojikistonda temir rudasi ajratilishi mumkin (zaxiralar 120 million tonnaga baholanmoqda). Yoqilo’i manbalari kichik. Ularga mahalliy zaxiradagi ko'mir va jigarrang ko'mir konlari, shuningdek uran rudalari mavjud. Tojikistonda neft va tabiiy gaz omonatlari o'rganilmoqda. Tuz, mineral qurilish xom ashyolari katta. Boshqa minerallardan, qimmatbaho va yarim qimmatbaho toshlar, mineral suvlar.
Osiyoning sharqiy yarim sharda (Chukotka yarim orolidan tashqari) dunyoning eng katta qismi, ekvatning shimoliy qismida joylashgan Osiyo; meni Evropa bilan birga hosil qiladi Evrosiyo. Dan Shimoliy Amerika A. Bering bo'o’ini ajratib turadi, Afrika tor Suvaysh Crest tomonidan ulanadi.