Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи phD

«компенсaция» ва «сиқиб чиқариш» ҳимоя механизмлари эса инсонни салбий 
ҳиссиётлардан халос этиш функциясини бажаради.
4. Ўзини оқлашга йўналтирилган ҳимоя механизмлари («проекция», 
«гиперкомпенсaция», «рaционализaция») уйғунлашган диндорлик типларининг 
(«динга фалсафий концепция сифатида ёндашиш», «динга қўллаб-қувватланиш 
ва таскин топиш манбаи сифатида қараш», «диндорликнинг ташқи белгиларига 
эътибор бериш», «дунёни яратувчи Зотнинг мавжудлигини тан олиш», «диний 
эътиқодга бўлган ички эҳтиёж» ва «динга маънавий хулқ-атвор намунаси 
сифатида қараш») шаклланишига ижобий таъсир кўрсатади. Бироқ шахсий 
жавобгарликдан озод қилишга қаратилган ҳимоя механизмлари («ўрнини 
тўлдириш», «регрессия») уйғунлашмаган диндорлик типларини («cирли ва 
сеҳрли дунёнинг мавжудлигига бўлган ишонч-эътиқод», «сохта илм»га 
қизиқиш, яъни сир-асрорли ҳодисаларни изоҳлашда аниқ билимдан кўра ҳар 
хил эътиқодларнинг устунлик қилиши») шакллантирувчи омил бўлиб 
ҳисобланади. 
5. Психологик ҳимоя механизмларининг намоён бўлиш хусусиятлари 
билан талабаларнинг таълим йўналишлари орасида боғлиқлик мавжуд эмас. 
Бироқ психологик ҳимоя механизмларининг намоён бўлишида жинс 
тафовутлари яққол кузатилди. Яъни талаба-йигитларга инсонни салбий 
ҳиссиётлардан халос этувчи ҳимоя механизми («сиқиб чиқариш») кўпроқ хос 
бўлса, талаба-қизларда шахсий жавобгарликдан озод қилишга («регрессия») ва 
ўзини оқлашга йўналтирилган («проекция», «гиперкомпесaция») ҳимоя 
механизмлари устунлик қилади. 
6. Уйғунлашган диндорлик типларининг («динга фалсафий концепция 
сифатида ёндашиш» ва «Олий куч, яъни Яратувчи зотнинг мавжудлигини тан 
олиш») шахсда юқори даражада намоён бўлиши инсонни салбий ҳиссиётлардан 
халос этувчи («сиқиб чиқариш») ҳимоя механизмининг паст даражалари билан 
боғлиқ. Бошқача айтилса, салбий ҳиссиётлардан халос этувчи, яъни «сиқиб 
чиқариш» ҳимоя механизмининг юқори даражада намоён бўлиши шахсда 
уйғунлашган диндорлик типларининг шаклланишига тўсқинлик қилувчи омил 
бўлиб ҳисобланади. 

---

26 
Олинган тадқиқот натижалари ва улар юзасидан шакллантирилган 
умумий хулосалар асосида қуйидаги амалий тавсияларни ишлаб чиқиш 
имконини берди: 
1. Ёшларда психологик ҳимоя механизмлари ва диндорлик типлари 
намоён бўлишининг ёш, жинс ва ижтимоий-психологик хусусиятларига таянган 
ҳолда оилада фарзандларнинг диний дунёқарашини тарбиялашга жиддий 
эътибор бериш лозим. Ёшларнинг диний дунёқарашларида турли оғишларнинг 
олдини олиш мақсадида ҳар хил ёш даврларида диний тарбияни амалга 
ошириш бўйича услубий қўлланмалар ва кўрсатмалар ишлаб чиқиш, кўп 
нусхада чоп этиш ва ҳар бир маҳалла, ҳар бир оилага тарқатиш мақсадга 
мувофиқ.
2. Ёшларнинг психологик ҳимоя механизмлари ва диндорлик типлари 
ўртасидаги ўзаро боғлиқликлар бўйича аниқланган илмий тадқиқот 
натижаларидан ёшлар маънавиятини юксалтириш, уларда ватанпарварлик 
руҳини мустаҳкамлаш бўйича ижтимоий-психологик тренинг дастурларини 
ишлаб чиқиш ҳамда уларни маҳалла ва оила институтларида кенг жорий этиш 
мақсадга мувофиқ.
3. Психология таълим йўналишлари талабаларида психологик ҳимоя 
механизмлари ва диндорлик типларини аниқлашга қаратилган психологик 
тестлар тузиш кўникма ва малакаларини шакллантириш бўйича юқори касбий 
компетенцияга эга бўлган профессор-ўқитувчилар фаолият олиб боришини 
йўлга қўйиш муҳим. Бу эса миллий муҳитга мослаштирилган психодиагностик 
методикаларни ишлаб чиқиш ва жаҳон тажрибасида мавжудларини 
мослаштириш билан боғлиқ муаммоларнинг ечимини топишга хизмат қилади. 
4. Дин психологияси ва этнопсихология фанларининг ўқув дастурларига 
психологик ҳимоя механизмлари ва диндорлик типлари билан боғлиқ 
мавзуларни киритиш мақсадга мувофиқ.
5. Олий таълим муассасаларида фаолият олиб борувчи амалиётчи 
психологларнинг психологик ҳимоя механизмлари ва диндорлик типлари 
доирасида билим, кўникма ва малакаларини доимий равишда шакллантириб 
бориш талаб қилинади. Бу эса ўз навбатида уларнинг фаолият самарадорлигини 
оширишга хизмат қилади.
6. Психологик 
ҳимоя механизмлари ва диндорлик типларини 
аниқлайдиган методикаларни тузиш технологияси бўйича жаҳон психологияси 
тажрибаларини ўзлаштириш ва уларга таянган ҳолда психолог мутахассислар 
тайёрлашда «Психологик ҳимоя механизмлари ва диндорлик типлари» курсини 
жорий этиб, мазкур йўналишдаги психологик ташхис методикаларини қўллаш 
бўйича ўқув машғулотлар дастурини шакллантириш лозим.

---

27