Toshkent davlat transport universiteti “Transportda axborot tizimlari

TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI
“Transportda axborot tizimlari va texnologiyalari”
kafedrasi 

TIZIMLI DASTURIY TA’MINOT
fanidan
1 – laboratoriya ishi

Bajardi: ATM-7 guruh talabasi	Yeshinyazov Imamatdiyin Kayratdin o’gli.
Qabul qildi:	Aliyev M.M.

Тоshkent -2023

Mavzu: EHM ARXITYeKTURALARINING TUShUNChALARI.

Ishdanmaqsad: EHM arxitekturalarining tushunchalari va vazifalari bilan tanashish.
Laboratoriya ishlarini bajarish uchun topshiriqlar
1. Kompyuter tizimi va qurilmalari.
2. TXQ va ishlash sharoiti.
3. Kontreller qurilmasini.
4. DXQ va vinchester qurilmalari bilan tanishish.
Hisoblash tizimlarining apparat ta'minoti tarkibiga, apparat konfiguratsiyani tashkil etuvchi qurilma va uskunalar kiradi. Zamonaviy kompyuter va hisoblash majmualari blok-modulli tuzilishdan iborat.
Qurilmalarni, markaziy protsessorga (Central Processing UNIT, CPU) nisbatan joylashishiga qarab tashqi va ichki qurilmalarga ajratamiz.
Tashqi qurilmalar, qoida bo’yicha, ma'lumotlarni kiritish va chiqarish qurilmalaridir. Ular odatda periferik qurilmalar ham deb ataladi. Bundan tashqari ma'lumotlarni uzoq saqlashga mo’ljallangan qurilmalar ham tashqi qurilmalarga kiradi.
Alohida blok va qismlar orasidagi kelishuvchanlik, birgalikda ishlashdagi moslanuvchanlik, apparatli interfeys deb ataluvchi o’tish apparat-mantiqiy qurilmalari yordamida bajariladi. Hisoblash texnikasidagi apparat interfeysiga belgilangan standartlar protokollar deyiladi. Shunday qilib, protokol – bu qurilma yaratuvchilari tomonidan, bu qurilmaning boshqa qurilmalar bilan muvaffaqiyayatli va kelishilgan holda birgalikda ishlashi uchun, ishlab chiqiladigan texnik shartlar majmuasidir.
ShKning asosiy qurilmasi − bu tizimli plata hisoblanadi. Sistemali plata (ona plata).Komp’yuterdagi eng katta plata − sistema platasidir. Bu platada asosiy qismlar: mikroprotsessor, operativ xotira, kesh-xotira, shina (yoki shinalar) va BIOS joylashadi. Bundan tashqari komp’yuter vositalarini boshqaruvchi kontrollerlar ham mazkur platada bo`ladi. Unga klaviatura kontrollerlar, qattiq disk, egiluvchan disk qurilmasi, kiritish-chiqarish portlari, video xotira va boshqa qurilmalarning kontrollerlari ham tizimli plata tarkibiga kiradi.
Tizimli plata bir vaqtning o`zida komp’yuterning barcha elektron tizimlarining mexanik asosi bo`ladi va yangi qurilmalar, qo`shimcha xotira, umumiy tarkibni kengayishiga (imkoniyatlarini oshirishiga) xizmat qiluvchi ulagich (raz`yom)lar bilan jihozlangan.
ShKning yadrosini protsessor (markaziy mikroprotsessor) va asosiy hotira tashkil etadi. Asosiy xotira tezkor hotira qurilmasi va dasturlangan doimiy xotira qurilmasidan iborat. DXQ ma’lumotlarni yozish va doimiy saqlash uchun qo’llanadi.
Barcha tashqi qurilmalarning: klaviatura, monitor, tashqi xotira qurilmasi, sichqoncha, chop etish qurilmasi va x.k. ulanishlari controllerlar, adapterlar va kartalar yordamida amalga oshiriladi.
Kontroller, adapter yoki kartalar o’zining shaxsiy protsessoriga va xotiralariga ega, yani mahsuslashgan protsessorlarga.
Tarmoq OTlarida, foydalanuvchilar tarmoqda boshqa kompyuterlar mavjudligi haqida bilishlari va boshqa kompyuterga uning resurslaridan, asosan fayllaridan foydalanish uchun boshqa kompyuterga mantiqan kirishlari kerak.
Tarmoqdagi har bir mashina, kompyuterning avtonom operatsion tizimidan tarmoqda ishlashga imkon beradigan qo’shimcha vositalarga ega bo’lgan, lokal operatsion tizimni bajaradi.
Tarmoq OT, bir protsessorli kompyuter OTdan asosli farq qilmaydi. Ularning tarkibida, albatta, tarmoq interfeysini qo’llovchi (tarmoq adapteri, drayveri) va shu bilan birga tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga masofadagi kirish vositalari va masofadagi fayllarga murojaat vositalari mavjuddir, ammo bu qo’shimchalar operatsion tizim strukturasini tubdan o’zgartirmaydi.



1–sxema. Qurilmalarning o’zaro bog’anishi

1.