Toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O. Mustanov I. A
Odam savdosiga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
18.Xalqaro jinoyat huquqi
|
Odam savdosiga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik
Insoniyatning global muammolari qatoridan o rin olayotgan odam savdosi jinoyati yigirmanchi asr oxirlarida paydo bo lib, xalqaro terrorizm, giyohvandlik kabi transmilliy jinoyatlar sin- gari tarqalishi tez, oqibati og ir, bartaraf etish murakkab bo l- gan qilmishga aylandi 3 . So nggi yillarda yuridik adabiyotlarda odam savdosi , odam traffigi atamalari ilmiy kategoriya sifatida tez-tez qo llanilmoq- da. Traffik atamasi odam savdosi yoki zamonaviy qullikning shakli deb talqin qilinmoqda 4 . Xalqaro jinoyat huquqida jinoiy faoliyatning bu turiga nis- batan traffik atamasi ishlatiladi. Aslida, traffik lotin tilidagi traffiso so zidan olingan bo lib, dastlab uni italiyaliklar muoma- laga kiritgan. Ttaffiko italyancha tijorat , savdo ma nosida ishlatilgan 5 . Dastlab bu atama tabak traffik shaklida qo llanilib, 1 Qarang: Huquqni muhofaza qilish oranlariga oid xalqaro hujjatlar. To plam. Mas ul muharrir: A.X. Saidov. T.: Adolat, 2004. 13-bet. 2 O sha joyda. 3 Qarang. Q. Eraliyev. Xatarli savdo//Huquq va burch jurnali, 2008-yil, 28-son, 33 34-betlar.//Abduhalimov Sh. Odam savdosi global xavf//Huquq va burch jurnali, 2008-yil, 8 9-son. 21 22-betlar. 4 Þðèé Ïóäî÷êèí. Îòâåòñòâåííîñòü çà òîðãîâëÿ ëþäüìè ïî ðîññèéñêîìó ïðàâó. Ñðàâíèòåëüíîå êîíñòèòóöèîííîå îáîçðåíèå. ¹ 3 (60) 2007. Ñ. 99 100. 5 Rajabova M.A. Traffik jinoyati (odam savdosi): qonunchilik va javobgarlik. Jinoiy jazolarni liberallashtirish: ilmiy-amaliy tahlil. T.: Adolat, 2005. 89-bet. 61 tamaki savdosi, tamaki bilan tijorat qilish ma nosida ishla- tilgan. Keyinchalik italyanlar uni qisqacha traffik deb atash- gan. Ushbu so z o zagi asosida traffikant , ya ni savdo qila- digan do kon egasi, do kondor so zidan kelib chiqqan 1 . Odam savdosi qullikning zamonaviy usuli, qul savdosining yangi turidir. Jinoyatchilar, birinchi navbatda, ayollar va bola- larni majburiy mehnat va jinsiy qullik qopqoniga tushurmoq- dalar. Bugungi kunda odam savdosi jinoyatchilar uchun serda- romad manba bo lib qolmoqda. Xalqaro ekspertlarning bahola- shicha, dunyo bo yicha odam savdosidan tushadigan yillik daro- mad 7 mlrd. AQSh dollaridan oshmoqda. BMTning ma lumoti- ga ko ra, dunyoda har yili taxminan 2 mln. 700 mingta shaxs odam savdosining qurboniga aylanmoqda. Har yili 600 mingdan 800 minggacha ayollar va bolalar aldov yo llari bilan chet ellar- ga olib ketilib, sotib yuborilmoqda 2 . Odam savdosi bilan bog liq jinoyatlar xalqaro huquqda an- chadan beri mavjud bo lib, xalqaro huquqiy hujjatlarda bunday jinoyatlarga qarshi kurash va uning oldini olish choralari belgi- lab berilgan. Odamlardan foydalanish uchun ularni yollashga qarshi xalqaro miqyosda kurashish bo yicha dastlabki qadamlar XX asr boshlarida tashlangan bo lib, u xususan, quyidagi huj- jatlarda o z aksini topdi: Shahvoniy maqsadlarda foydalanish uchun amalga oshiriladigan ayollar savdosiga qarshi kurashish bo yicha 1899-yil 14-apreldagi London konferensiyasining ko p tomonlama bitimlarni tuzish va tegishli milliy qo mitalarni tashkil etish to risida davlatlarga qilgan murojaatnomasi, Oq tanli qul ayollar savdosiga qarshi kurash to risidagi 1904-yil 18-maydagi Xalqaro shartnoma (BMT Bosh Assambleyasi tomo- nidan 1948-yil 3-dekabrda qabul qilingan Protokol bilan kiritil- gan o zgartirishlar bilan), Oq tanli qul ayollar savdosiga qarshi kurash to risidagi 1910-yil 4-maydagi Xalqaro Konvensiya 1 Nemis tilining izohli lug ati. Tarjimon Yo ldosh Parda. T.: 2002. 48-bet. 2 R. Qodirov. Odam savdosi umumjahon miqyosidagi muammo//Huquq va burch jurnali, 2008-yil, 10-son. 3 6-betlar. 62 (unga kiritilgan o zgartirishlar bilan), Ayollar va bolalar savdosiga qarshi kurash to risidagi 1921-yil 30-sentabrdagi Xalqaro Kon- vensiya (BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1947-yil 20-oktabr- da qabul qilingan Protokolga asosan kiritilgan o zgartirishlar bilan), 1933-yil 11-oktabrdagi Balog atga yetgan ayollar savdo- siga qarshi kurashish to risida Xalqaro Konvensiya (unga kiri- tilgan o zgartirishlar bilan), Qullik to risida 1926-yil 25-sen- tabrdagi Konvensiyalar. BMT tomonidan yuqoridada ko rsatil- gan hujjatlarning harakat doirasini kengaytiruvchi konvensiya loyihasi tuzilganligini e tiborga olib, 1949-yil 2-dekabrda Odam- lar savdosi va fohishabozlikning uchinchi shaxslar tomonidan ish- latilishiga qarshi kurash to risida Konvensiya 1 , 2000-yil 25-mayda Bola huquqlari to risidagi Konvensiyaga doir, bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taaluqli Fakul- tativ protokol, 2000-yil 15-noyabrdagi BMTning Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasi 2 , 2000-yil 15-no- yabrdagi BMTning Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini to ldiruvchi Odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek qo yish va uning uchun jazolash haqidagi protokoli, 2000-yil 15-no- yabrdagi BMTning Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini to ldiruvchi Muhojirlarning quruqlik, dengiz va havo yo llari orqali noqonuniy olib kirilishiga qarshi protokoli qabul qilindi. Odamlardan foydalanish uchun ularni yollashga qarshi kura- shishga qaratilgan xalqaro huquqiy hujjatlar ichida BMTning Odam savdosiga qarshi kurashish tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan Inson huquqlari va odamlar savdosi to risida gi 1 Odam savdosiga va uchinchi shaxslar tomonidan tanfurushlikdan foydalanishiga qarshi kurash to risidagi BMT Konvensiyasi (Nyu-York, 1949-yil 2-dekabr). BMT (IV) Rezolyutsiya bilan ma qullangan. O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2003-yil 12-dekabrdagi 576 II-sonli Qaroriga binoan qo shilgan. 2 Qarang: BMTning transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi konvensiyasi. Nyu- York 2000-yil 5-noyabr (BMT Bosh Assembleyasining 55/25-sonli Rezolyutsiyasi bilan qabul qilingan). 63 tavsiyaviy rahbariy qoidalar va prinsiplarni alohida ta kidlash loim. Bu prinsiplarning maqsadi odamlar savdosi va uning bir qismi bo lgan odam yollashgà qarshi xalqaro huquqiy kurash olib borish strategiyasini va umumiy asoslarini aniqlash hisob- lanadi 1 . Bundan tashqari odam savdosiga qarshi YeXHTning xalq- aro hujjatlari qabul qilingan 2 . Odam savdosiga qarshi Yevropa Kengashi, Yevropa Kenga- shining Vazirlar Qo mitasi va Yevropa Kengashining Parlament Assambleyasining xalqaro hujjatlari va Tavsiyalari qabul qilin- gan bo lib, ulardan 2005-yil 16-mayda Varshavada qabul qilin- gan Yevropa Kengashining Odam savdosiga qarshi kurash to - risidagi maxsus Konvensyasi 3 alohida ahamiyat kasb etadi. 1949-yilda qabul qilingan BMTning Odam savdosiga va uchinchi shaxslar tomonidan tanfurushlikdan foydalanishiga qarshi kurash to risidagi Konvensiyasi 1-moddasida tomonlar ushbu Konvensiyada: 1) boshqa shaxsni foxishalik maqsadida, hattoki, uning rozi- ligi bilan qo shib qo ygan, yo ldan urgan yoki nomusiga tajovuz qilgan; 2) boshqa shaxsning foxishaligini, hattoki, shu shaxsning roziligi bilan ishlatgan har bir kishini jazolashga majburiyat ol- dilar, deyiladi 4 . Odam savdosiga qarshi kurashishda BMTning 2000-yil 5-noyabrdagi Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Kon- 1 Izoh: Tavsiyaviy prinsipda ko rsatilganidek: Odalar savdosining predmeti bo lgan inson huquqlari to risidagi masala odamlar savdosining oldini olish va unga qar- shi kurash olib borishga, qurbonlarga yordam, himoya va to lovlar berishga qara- tilgan barcha sa y-harakatlarning markazida bo lmog i darkor . Internet material- lari bo yicha: http://hrlibrary.ngo.ru. 2 Batafsil qarang: Odam savdosiga qarshi kurashish bo yicha xalqaro shartnomalar va O zbekiston milliy qonunchiligi: hujjatlar to plami/Mas ul muharrir va so z boshi muallifi A.X. Saidov. T.: O zbekiston, 2012. 252 300-betlar. 3 O sha joyda. 301-bet. 4 Qarang: Huquqni muhofaza qilish oranlariga oid xalqaro hujjatlar. To plam. Mas ul muharrir: A.X. Saidov. T.: Adolat, 2004. 81-bet. 64 vensiyasini to ldiruvchi Odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek qo yish va uning uchun jazolash haqidagi Protokol 1 odam savdosini xalq- aro huquqiy jihatdan taqiqlash, uni tushunish va oldini olish masa- lalarida bir xillikni ta minlash uchun mustahkam asosni joriy etdi. Mazkur Protokolning maqsadlari quyidagilardan iborat: 1) odam savdosining oldini olish hamda ayollar va bolalar- ga alohida e tibor bergan holda unga qarshi kurashish; 2) bunday savdo qurbonlarini, ularning inson huquqlarini to la hurmat qilgan holda, himoya qilish va yordam berish; 3) bu maqsadlarga erishishda Ishtirokchi-davlatlar o rtasi- dagi hamkorlikni rag batlantirish. Bundan tashqari, Protokolda odam savdosining oldini olish va tugatishning bosh masalalari ham tartibga solingan. Hozirda bu Protokol odamlarni yollashga qarshi kurash tizimiga asos sol- gan asosiy, yagona me yor sifatida tan olinadi. Odam savdosi tushunchasi Protokolning 3-moddasida beril- gan bo lib, unga ko ra, odam savdosi foydalanish maqsadla- rida kuch ishlatish xavfi yoki uni qo llash yoxud majburlovning boshqa shakillarini qo llash, o irlash, firibgarlik, aldash, hoki- miyatni yoki qaramlik holatini suiiste mol qilish yoxud to lovlar yoki foyda ko rinishida sotib olish yo li bilan yoxud shaxsni na- zorat qiluvchi boshqa shaxsning roziligini olish uchun to lovlar yoki foyda ko rinishida sotib olish yo li bilan insonlarni yollash, tashish, berish, yashirish va odamlarni qo lga kiritishni anglata- di. Foydalanish kamida boshqa shaxslar fohishabozligidan foyda- lanish yoki shahvoniy maqsadlarda foydalanishnning boshqa shakllarini, majburiy mehnat yoki xizmatlarni, qullikni yoki qul- 1 Izoh: 2004-yil iyul holatiga ko ra, 79 ta davlat BMTning Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini ratifikasiya qilgan yoki unga qo shilganlar; 61 ta davlat Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini to ldiruv- chi Odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek qo yish va uning uchun jazolash to risidagi Protokolni ratifikasiya qilgan yoki unga qo shilgan./Internet materiallari bo yicha: http://hrlibrary.ngo.ru. 65 likka o xshash urf-odatlarni, shaxsni tutqunlik holatini yoki odam tanasi a zolarini ajratib olishni anglatadi 1 . Xuddi shuningdek, O zbekiston Respublikasining 2008-yil 17-aprelda qabul qilingan Odam savdosiga qarshi kurashish to risida gi Qonuni 3-moddasida ham odam savdosi tushun- chasi berilgan bo lib, odam savdosi kuch bilan tahdid qilish yoki kuch ishlatish yoxud boshqa majburlash shakllaridan foydalanish, o irlash, firibgarlik, aldash, hokimiyatni suiiste - mol qilish yoki vaziyatning qaltisligidan foydalanish orqali yoxud boshqa shaxsni nazorat qiluvchi shaxsning roziligini olish uchun uni to lovlar yoki manfaatdor etish evaziga og dirib olish orqali odamlardan foydalanish maqsadida ularni yollash, tashish, topshirish, yashirish yoki qabul qilishdan iborat. Odam- lardan foydalanish boshqa shaxslarning foxishaligidan foydala- nishni yoki ulardan shahvoniy foydalanishning boshqa shakllari- ni, majburiy mehnat yoki xizmatlarni, qullik yoki qullikka o x- shash odatlarni, erksiz holat yoxud inson a zolari yoki to qima- larini ajratib olishni anglatadi 2 . Odam savdosi bilan shug ullanuvchi shaxs 3 deganda mus- taqil ravishda yoki bir guruh shaxslar tarkibida odam savdosi bilan bog liq har qanday harakatni sodir etuvchi jismoniy yoki yuridik shaxs, shuningdek o z harakatlari bilan odam savdosiga ko maklashadigan, xuddi shuningdek, garchi o z mansab vako- latlariga ko ra to sqinlik qilishi va qarshi kurashishi shart bo lsa 1 O zbekiston Respublikasining 2008-yil 8-iyuldagi BMTning transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini to ldiruvchi Odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek qo yish va uning uchun jazolash haqidagi Protokolni (Nyu-York, 2000-yil 15-noyabr) ratifikatsiya qilish to risida gi 160-sonli Qonuni.// O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2008-yil, 7-son, 351-modda. 2 O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2008-yil, 4-son, 190-bet. 3 Izoh: Ushbu tushuncha ilk bor O zbekiston Respublikasining Odam savdosiga qarshi kurashish to risida gi 2008-yil 17-aprel Qonunida aks etgan.// O zbe- kiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2008-yil, 4-son, 190-modda. 66 ham, odam savdosiga to sqinlik qilmaydigan yoki qarshi kurash- maydigan mansabdor shaxs tushuniladi. Odam savdosi jinoyatining obyekti jabrlangan shaxs- larning ozodligi, qard-qimmati, erkinligi hisoblanadi. Odam sav- dosining bevosita obyekti shaxsning shaxsiy erkinligi, sha ni va qadr-qimmatini kafolatlovchi ijtimoiy munosabatlar tashkil etadi. Qo shimcha obyekt alohida kvalifikatsiya qilingan tarkiblarda shaxsning hayoti va sog lig i daxlsizligini ta minlovchi ijtimoiy munosabatlar hisoblanadi. Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|