Toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O. Mustanov I. A

Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarni 
noqonuniy ishlab chiqarish va tarqatishning oldini 
olishda xalqaro hamkorlik 
Bu borada birinchi xalqaro shartnoma   Opium bo yicha 
birinchi xalqaro ko p tomonlama Konvensiya 1912-yil 28-yan-
varda Gaagada imzolandi. Bugungi kunga kelib giyohvandlik 
vositalarini tarqatishga qarshi kurash bo yicha 10 dan ortiq 
Konvensiyalar, bitimlar va protokollar qabul qilingan. 
Xususan, 1961-yil 30-martda  Giyohvandlik vositalari to -
risida gi Yagona Konvensiya
2
 (bu esa, giyohvandlikka qarshi 
                                                
1  Mazkur hujjatga O zbekiston Respublikasi O zbekiston Respublikasi Oliy Majli-
sining 1997-yil 26-dekabrdagi 553 I-sonli Qaroriga asosan qo shilgan.// O zbe-
kiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1998-yil, 1-son, 20-modda. 
2  
Ushbu  konvensiyani  O zbekiston  Respublikasi  O zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisining 1995-yil 24-fevraldagi 30 I-son Qaroriga muvofiq ratifikasiya qilgan. 
zbekiston Respublikasi uchun 1995-yil 23-sentabrdan kuchga kirgan. 

---

 
98 
kurashning turli masalalari bo yicha ilgari tuzilgan 9 ta shart-
nomaning o rniga o tdi), 1971-yil fevralda  Psixotrop moddalar 
to risida  Vena Konvensiyasi, 1972-yil 25-martda 1961-yilgi 
Giyohvand moddalar to risida gi Yagona Konvensiyaga o z-
gartirish kiritish to risida Protokol qabul qilindi.  
Giyohvandlik vositalari to risida gi Yagona Konvensiya  
davlatlar o z hududida giyohvandlik vositalarini tayyorlash va 
tarqatish ustidan nazoratni amalga oshirishini nazarda tutadi. 
Giyohvandlik vositalarini ishlab chiqarish va tarqatish (sotish, 
sotib olish, tashish) bilan bog liq jinoyatlar tartibini kvalifika-
tsiya qilib beradi. 
1983-yili Bosh Assambleya giyohvand moddalar ustidan 
nazorat qilish bo yicha maxsus tadbirlarni belgiladi, BMT tar-
kibidagi dastur, boshqa tashkilotlar va ixtisoslashgan tashki-
lotlar zimmasiga o zining tegishli ish faoliyati sohasida bunday 
tadbirlarga katta e tibor berishga chaqirdi. 
1984-yili Bosh Assambleya o zining 39-sessiyasida giyoh-
vand moddalar ustidan xalqaro nazoratni kuchaytirishga tegishli 
uchtà rezolyutsiyani bir ovozdan qabul qildi. Bu hujjatning bi-
rida mintaqaviy va universal harakatlar kompleks kelishuvining 
muhimligi alohida ta kidlab o tilgan. 
1985-yil Bosh Assambleya 40-sessiyasida narkotik modda-
lar bo yicha jinoyatchilik va uni noqonuniy tarqatishga qarshi 
kurash borasida navbatdagi xalqaro hujjatni qabul qildi. 
1988-yilda  Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar 
bilan noqonuniy muomala qilishga qarshi kurash to
risida gi 
BMT Konvensiyasi kuchga kirdi. Unda xalqaro amaliyotda ilgari 
qo llanilmagan ayrim yangi choralar ko zda tutilgan. Jumladan:  
a) xorijiy mol-mulkni xatga olish; 
b) narkotiklarni tashishga qarshi kurashda yuklarni nazorat-
dan o tkazish usulidan foydalanish. 
Konvensiyasining ahamiyati shundan iboratki, unda narko-
tiklarning noqonuniy muomalasiga oid bir nechta jinoiy tarkib-
lar mustahkamlandi, jumladan: 

---

 
99 
1. Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar tayyorlash 
uchun mo ljallangan jihozlar, uskunalar, ashyolar va vositalarni 
tayyorlash, ko chirib o tkazish yoki tarqatish, narkojinoyatchi-
likni tashkil etish, rahbarlik qilish yoki moliyaviy ko mak berish; 
2. Mazkur Konvensiyada nazarda tutilgan qonunchilikni bu-
zish asosida qo lga kiritgan xususiy mulkni birovga o tkazishga 
urinish yoki shunday tarzda qonunbuzarlik sodir etgan shaxsga 
javobgarlikdan qochishi uchun sharoit yaratib berish; 
3. Narkojinoyatchilikda ishtirok etgani oqibatida qo lga kiri-
tilgan mulkning asl manbaini yashirish; 
4. Xususiy mulkni olish, unga egalik qilish, agar uni tasarru-
figa olgan chog ida bu mulk narkojinoyatchilik oqibatida yoki shun-
day ishga aralashish oqibatida qo lga kiritilganligi ma lum bo lsa; 
5. Narkojinoyatga yoki giyohvandlik vositalari va psixotrop 
moddalarni noqonuniy qo lga kiritishga oshkora undash yoinki 
shunday ishga rag bat o yg otish; 
6. Narkojinoyat sodir etish uchun til biriktirish, bu ishda be-
vosita yoki bilvosita ishtirok etish, shunday qonunbuzarlikni amal-
ga oshirishga maslahat berish, narkojinoyatni sodir etishga urinish. 
Giyoxvandlik vositalari va psixotrop moddalar ustidan na-
zorat qiluvchi xalqaro organlar giyoxvandlik vositalari bo yicha 
EKOSOS Komissiyasi va giyoxvandlikni nazorat qilish bo yicha 
Xalqaro qo mita xisoblanadi. 
1946-yil BMT doirasida EKOSOS
1
 shafe ligida narkotik vo-
sitalar bo yicha komissiya tuzildi. Komissiya 30 davlat vakil-
laridan iborat komissiya IIK tomonidan 4 yilga saylanadi.  
1968-yil giyohvandlik vositalarini nazorat qilish bo yicha 
Xalqaro kengash tuzildi. Kengash tarkibi 13 davlatdan iborat 
bo lib, IIK tomonidan 5 yil muddatga saylanadi.  
Kengashning asosiy vazifasi 1961-yil 30-martda qabul 
qilingan  Giyohvandlik vositalari to risida gi Yagona Konven-
siyaga hukumatlar tomonidan rioya etilishi ustidan nazoratni 
amalga oshirishdan iborat. 
                                                
1  BMTning Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi. 

---

 
100 
1981-yili BMT Bosh Assambleyasi giyohvandlik jinoyatiga 
qarshi kurash bo yicha xalqaro strategiyani qabul qildi (36-168- 
rezolyutsiya) va ushbu masalani bajarishni giyohvand moddalar 
bo yicha Komissiya zimmasiga yukladi.  
Komissiya quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: 
1) giyohvandlik moddalariga tegishli xalqaro huquqiy huj-
jatlarning amalga oshirilishini kuzatadi, jahonda giyohvandlik 
vositalari ustidan nazorat ahvolini tahlil qilishda iqtisodiy va 
ijtimoiy kengashga ko maklashadi, xalqaro nazoratni kuchayti-
rish yuzasidan tavsiyalar beradi; 
2) giyohvandlikka oid ilmiy izlanishlarni rag batlantiradi va 
davlatlar o rtasida tegishli ma lumotlarni ayirboshlashni tashkil 
etadi; 
3) Millatlar Ligasi maslahat komitetining vorisi sifatida oliy 
va boshqa xavfli narkotiklarni tranzit olib o tish xavfsizligini 
kuzatadi; 
4) giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqo-
nuniy aylanishiga qarshi kurash borasida xalqaro-huquqiy huj-
jatlar loyihasini tuzadi; 
5) BMT doirasidagi narkotiklarni nazorat qilish dasturi stra-
tegiyasini belgilab berib, uning faoliyatini nazorat qiladi; 
6) EKOSOSning qarorlariga muvofiq boshqa vazifalarni ham 
bajarishi mumkin. 
Shuningdek, Komissiya faoliyatida giyohvandlik vositalari 
va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash-
ga oid xalqaro-huquqiy hujjatlarni joriy etish, shuningdek ilmiy 
tadqiqot dasturlarini hamda ma lumotlarni ayirboshlash borasida 
tavsiyalar muhim rol o ynaydi.  
Hozirda jahon miqyosida giyohvandlik vositalari va psixotrop 
moddalarning noqonuniy muomalasiga qarshi kurashish keng 
yo lga qo yilgan bo lib, BMT tomonidan 1987-yil 26-iyun  Giyoh-
vand moddalar suiiste molligi va noqonuniy muomalasiga qarshi 
kurash kuni  sifatida etirof etilgan.  
zbekiston Respublikasi qonunchiligida Giyohvandlik vosi-
talari yoki psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muo-

---

 
101 
mala qilishga qarshi ko plab normativ-huquqiy hujjatlar qabul 
qilingan. Jumladan, O zbekiston Respublikasining 1999-yil 19-av-
gustda  Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar to risi-
da gi Qonuni
1
 qabul qilindi.  
Ushbu Qonun giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar 
va prekursorlarning muomalada bo lishiga oid ijtimoiy muno-
sabatlarni tartibga soladi hamda ularning qonunga xilof ravish-
da muomalada bo lishiga monelik qilish, fuqarolar sog lig ini 
saqlash hamda davlat xavfsizligini ta minlashni maqsad qilib 
qo yadi (1-modda). 
Ushbu qonunning 3-moddasida  giyohvandlik (narkotik) 
vositalari ,  psixotrop moddalar , shuningdek,  prekursorlar ,  
giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning analoglari , 
preparat  kabi bir qancha asosiy atamalarning huquqiy tu-
shunchalari berilgan bo lib, unga ko ra: