Toshkent davlat yuridik universiteti iqtisodiy protsessual huquq

Dalilning o'ziga xos belgilari

Dalil bu - sud tomonidan protsessual qonunchilikda belgilangan tartibda olingan faktik ma'lumotlardir. Qonunshunos dalillarni olish va o'rganishning bunday kafolatlarini o'rnatish orqali haqiqiy ish holatlariga taalluqli faktlar haqidagi ma'lumotlarning ishonchlilisi olinishini ta'minlaydi. Qonunni buzgan holda olingan dalillardan foydalanishga yo‘l qo'yilmaydi. Masalan, ishda ishtirok etuvchi shaxslar tomonidan telefon orqali sudga ma'lum qilingan ma'lumotlar yoki guvohning yozma taqdim etgan ko'rsatuvlari dalil kuchiga ega emas.

Dalil bu - sud tomonidan qonunda nazarda tutilgan tartibda olingan ma'lumotlar ish bo'yicha dalillar bo'lib, ular asosida iqtisodiy sud ishida ishtirok etuvchi shaxslarning talablari va e'tirozlarini asoslovchi holatlar, shuningdek nizoni to'g'ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo'lgan boshqa holatlar bor yoki yo'qligini aniqlaydi. Bunday ma'lumotlar yozma va ashyoviy dalillar, ekspertlarning xulosalari, mutaxassislarning maslahatlari (tushuntirishlari), guvohlarning ko'rsatuvlari, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning tushuntirishlari bilan aniqlanadi.

Dalillar tushunchasi va ularning turlari IPKning 66-moddasida belgilangan bo‘lib, unga muvofiq ish bo‘yicha dalillar IPKda va boshqa qonunlarda nazarda tutilgan tartibda olingan faktlar haqidagi ma’lumotlar bo‘lib, ular asosida sud ishda ishtirok etuvchi shaxslarning talablari va e’tirozlarini asoslovchi holatlar, shuningdek nizoni to‘g‘ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa holatlar mavjudligini yoki mavjud emasligini aniqlaydi. Bunday ma’lumotlar yozma va ashyoviy dalillar, ekspertlarning xulosalari, mutaxassislarning maslahatlari (tushuntirishlari), guvohlarning ko‘rsatuvlari, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning tushuntirishlari bilan aniqlanadi.
Qonunni buzgan holda olingan dalillardan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Demak, dalil bu - qonunda nazarda tutilgan isbotlash vositalari orqali sud tomonidan olingan faktik ma’lumotlardir. Faktik ma’lumotlar va isbotlash vositalari tushunchalarini shartli ravishda bir-biridan farqlash mumkin. Hayotda esa faktlar haqidagi ma’lumotlar isbotlash vositalaridan tashqarida bo‘lishi mumkin emas.
IPKning 168-moddasida ish bo‘yicha dalillarni bevosita tekshirish bo‘yicha sudning majburiyati sifatida ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, bunda sud tomonidan faktik ma’lumotlar va isbotlash vositalarini tekshirish nazarda tutilgan.
Shunday bo‘lsa-da, faktik ma’lumotlar bilan isbotlash vositalarini aniq chegaralab olish amaliy ahamiyatga ega va sud tomonidan e’tiborga olinishi kerak. Isbotlash vositalarini tekshirish natijasida sud tegishli ish holatlarini tasdiqlash uchun sud taqdim etilgan manbalarning qanchalik ishonchli ekanligini, guvohning ma’lumotlarni to‘g‘ri o‘zlashtirib olganligini, hujjatlarning asl nusxada ekanligini va boshqa holatlarni aniqlaydi. Faktik ma’lumotlarni tekshirishda emas, balki sud bu ma’lumotlarning qanchalik haqiqiy ekanligini, bular ish uchun ahamiyatli bo‘lgan holatlarni tasdiqlashini aniqlaydi.