Toshkent davlat yuridik universiteti ixtisoslashtirilgan filiali

---

1 
TOSHKENT DAVLAT YURIDIK UNIVERSITETI
IXTISOSLASHTIRILGAN FILIALI
3-kurs talabalari uchun
Modul nomi: Huquqbuzarlik profilaktikasi va jamoat xavfsizligini ta‘minlash psixologiyasi 
Ish turi: Oraliq nazorat 
O‘tkazilgan sana: ____._____. 2023-y. 
Sizning javobingiz quyidagi baholash mezonlari asosida baholanadi: 
 
1. 
Muammoli masalaning mohiyati to‗g‗ri tushunilganligi va 
javobning to‗liqligi hamda masala mazmuniga mos kelishi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
2. 
Mustaqil fikrlar, nazariy qoidalar, olimlarning ilmiy 
qarashlari bayon etilganligi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
3. 
Huquqni qo‗llash amaliyotidagi misollar asosida ijodiy 
bayon qilinganligi, normativ-huquqiy hujjatlar 
normalaridan foydalanilganligi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
4. 
Normativ-huquqiy hujjatlarning to‗g‗ri qo‗llanilganligi va 
sharhlanganligi, shuningdek matnda grammatik, orfografik 
va stilistik xatolarning mavjud emasligi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Oraliq nazorat bo‗yicha qo‗shimcha taqriz:
Umumiy ball 
Tekshiruvchi imzosi:___________ 
_______________________ __________ 
Talabaning F.I.O.
Kurs
Modul nomi: Huquqbuzarlik profilaktikasi va jamoat xavfsizligini ta‘minlash psixologiyasi 
_________________
Talabaning imzosi 
Qabul qiluvchining F.I.O. va imzosi _______________________ 

---

2 
2 – Kazus
Ҳар пайшанба куни юртимизда ҳуқуқбузарликлар профилактикаси 
куни деб эълон қилинган. ―Давр‖ МФЙ профилактика инспектори ҳам айнан 
пайшанба куни ўз ҳудудидаги 45-сонли умумий ўрта таълим мактабида 
профилактика куни муносабати билан тадбирда иштирок этди. Кун ярмида 
мактаб ўқувчилари учун маҳалла фаоллари, дин уламолари ва профилактика 
инспектори иштирокида тадбир уюштирилди. Мактабнинг фаоллари залида 
бўлиб ўтган тадбирда маҳалла фаоллари, дин уламолари бирма-бир минбарга 
чиқиб ўз маърузалари орқали ўқувчиларга керакли фикрларни бериб ўтишди. 
Навбат профилактика инспекторига келди. Минбарга сўзга чиққан ходим 1 
минут ҳам гапирмасдан ўз гапини йўқотиб қўйди. Ушбу ҳолат тадбирда 
иштирок 
этаѐтган 
ўқувчиларнинг 
кулгусига 
ва 
профилактика 
инспекторининг изза бўлишига сабаб бўлди. 
Савол: Профилактика инспектори нима учун бундай ноқулай 
вазиятга тушиб қолди? Бунақанги вазиятларга тушмаслик учун ходимларда 
қандай кўникмалар бўлиши керак деб ҳисоблайсиз? 
 
 

---

3 
“Men buni bilaman” so’zini hayolimizdan chiqarib tashlash lozim. 
Ernest Xemingue.
Yuqoridagi savolga javob berar ekanmiz eng avvalo Profilaktika inspektori 
qanday bo‘lishi kerak degan savolga javob berib ketsak. O‗zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2017-yil 10-apreldagi ―Ichki ishlar organlarining faoliyati 
samaradorligini tubdan oshirish, jamoat tartibini, fuqarolar huquqlari, erkinliklari 
va qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilishni ta‘minlashda ularning 
mas‘uliyatini kuchaytirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi farmoni joylarda 
jinoyatchilik va huquqbuzarlikning oldini olish, uning tashkiliy-huquqiy va 
moddiy-texnik asoslarini mustahkamlashda muhim omil bo‗lmoqda. Bugun 
profilaktika inspektoriga jismoniy va jangovar tayyorgarlikning o‗zi kifoya 
qilmaydi, ayni paytda u Prezidentimiz rahnamoligida amalga oshirilayotgan izchil 
islohotlar mazmun-mohiyatini, profilaktika inspektori faoliyatiga davlat siyosati 
darajasida e‘tibor qaratilayotganining ahamiyatini teran anglashi lozim. 
Avvallari bir nafar profilaktika inspektori uchtagacha mahallaga mas‘ul 
edi, hozir esa, masalan, Toshkent shahridagi har bir mahallada ikkitadan inspektor 
shtat birligi bor. Avvallari bir nafar profilaktika inspektori uchtagacha mahallaga 
javob berardi, qishloq joylarida esa bir xodim 5-7 minggacha aholiga xizmat 
qilgan. Lekin hozir bitta inspektorga biriktirilgan aholi soni 3 mingdan ortiq emas. 
O‗zbekiston Prezidentining 2020-yil fevral oyidagi farmoniga muvofiq, hozirda 
har bir mahalla kamida bir nafardan profilaktika inspektori bilan ta‘minlangan, 
Toshkentda esa ikkitadan shtat birligi bor. Biroq mahallaning tinchligi faqat 
profilaktika inspektorining o‗ziga topshirilgan, bunga faqat u mas‘ul, deyish 
noto‗g‗ri. Joylarda, aholi gavjum nuqtalarda ichki ishlar bo‗limlari, bo‗linmalari 
tashkil qilingan. Ushbu muassasalardagi xodimlar, tergovchilar, saf bo‗linmalari, 
umuman olganda ichki ishlar organlarining barcha xodimlari profilaktika 
inspektorlariga yordamchi sifatida ishlaydi. 
Mamlakatimizda ichki ishlar tizimi tubdan isloh qilinmoqda. Prezidentimiz 
tashabbusi bilan profilaktika inspektorlari o‗zi xizmat qilayotgan hududda 

---

4 
yashaydigan, fuqarolar yig‗inlari bilan birga ishlaydigan yangi tizim yaratilmoqda. 
Profilaktika inspektorlari uy-joy, avtomobil va zamonaviy texnika vositalari bilan 
ta‘minlanmoqda. Sohaga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari joriy 
etilayotgani yurtimizda tinchlik-osoyishtalikni yanada mustahkamlash, jamoat 
tartibini saqlashda muhim o‗rin tutmoqda. Mamlakatimizdagi barcha ichki ishlar 
organlarini o‗zaro bog‗lovchi optik tolali tizim barpo etilmoqda.
Yuqoridagi xolatda profilaktika inspektoriga pand bergan narsa bu nutqdir 
yoki so‘z boyligining yo‘qligi. Nutqning go‗zalligi va xilma-xilligi – kuchli qurol. 
Biz nutq orqali ta'sir ko‗rsatish, boshqarish va yo‗naltirishga qodirmiz. Aniq 
gapirish, noodatiy iboralarni qo‗llay olish kishilarda doimo taassurot uyg‗otadi. 
Tabiiki so‘z boyligini oshirish uchun qanday ishlarni amalga oshirish kerak 
degan savol barchada tug‘ilishi mumkin, bunday holatda biz Kitoblar. Albatta, 
kitoblar aqlni charxlaydi, tafakkur va so‗z boyligini rivojlantiradi. Xilma-xil 
kitoblar o‗qib, yangi atama va nutqning o‗ziga xosliklarini eslab qolasiz. Turli 
adabiyotlarni o‗qish muhim. Ana shunda natija sezilarli bo‗ladi. Turli soha 
vakillari bo‗lgan kishilar bilan muloqot qilish. Biror narsani o‗rganishning eng 
samarali usuli bu – amaliyot. So‗z boyligini muloqot, yangi nutq shakllarini 
qo‗llash va o‗zlashtirish orqali kengaytirish tezroq kechadi. Ko‗pincha o‗zimiz 
uchun odatiy kishilar doirasidagilar bilan muloqot qilamiz. Bu oila, do‗stlar va 
hamkasblar. Agar ushbu muloqot doirasidan tashqariga chiqsangiz, o‗zingiz uchun 
ko‗plab yangi narsalarni kashf etasiz. Nafaqat so‗z boyligi borasida. Rassom, 
texnik mutaxassislar, tor doiradagi mutaxassislar bilan muloqot qiling. Hozirda 
internet makoni yangi tanishlar orttirish imkonini beradi. Yangi joylar, 
ko‗rgazmalar, namoyish va konferensiyalarga tashrif buyuring. Bularning bari 
yangi tanishlarni olib keladi va muloqot doirasini kengaytiradi. 
Audio-kitoblar. Kitoblarni audio shaklda tinglash so‗z boyligini 
kengaytirish uchun a'lo darajadagi variantga aylanadi. Aytishlaricha, bilimlar bizga 
aynan quloq orqali keladi. Aynan shu kanal orqali ko‗proq ma'lumotni 
o‗zlashtiramiz. Turli mavzulardagi ma'ruza va chiqishlarni tinglash ham foydali 
bo‗ladi. Kundalik tutish.O‗z fikrlarini yozib borish. Fikrlarimizni qog‗ozda qayd 

---

5 
etganimizda unga to‗g‗ri tahrirni tanlashga harakat qilamiz. Bu usul nutqimizni 
ko‗z bilan ko‗rishga yordam beradi. Keyinchalik rivojlanishingizni qaydlar orqali 
oson baholay olasiz. Kuniga bitta yangi tushunchani o‗rganing. Har kuni bor-
yo‗g‗i bitta so‗z. Mavzu istalgancha bo‗lishi mumkin. Eng muhimi yangi so‗zlarni 
qo‗llash, kundalik nutqda ulardan foydalanish. Ushbu holatda ko‘rsatilgan 
muammoli vaziyatda profilaktika inspektorining psixologiyasi yordam berishi 
mumkin edi. Psixologiya― (psychelogos — yunoncha so‗z bo‘lib,u jon ruh― 
haqidagi fan degan m a‘noni anglatadi) — „jon― tushunchasi o ‗rniga „psixika― ni 
qo‗llashda davom etmoqdamiz. Lingvistik nuqtayi nazardan „ jo n ― , „psixika― 
tushunchalari aynan bir xil ma‘noni bildiradi. Lckin „psixika― tushunchasi bugungi 
kunda , jon ―dan ko‗ra kengroq qamrovga ega bo‗lib, ham ko‗zga ko'rinadigan, 
ham ko‗zga ko‗rinmaydigan dcgan ifodani o'zida aks ettiradi. Agar psixikaning 
tarkibiy qismlari — faoliyat, xulq, muomala yaqqol namoyon bois xususiyatiga 
ega bo‗lsa, bilish jarayonlari, psixik holatlar, ichki kechinmalar, ijodiy rejalar, 
ilmiy farazlar miyyada mujassamlashgan bo‗lib ko'zga ko‗rinmaydi. Psixologiya 
fanining keyingi davrdagi taraqqiyoti ular o‗rtasida bir talay tafovutlarni keltirib 
chiqardi.
Kimdir psixologiyani o'zi o'rganadi, boshqalari uni universitetlarda 
professional ravishda bajaradi. Odamlar o'qish uslubiga qarab, o'zlari uchun 
qiziqarli bo'lgan turli xil psixologiya mavzularini afzal ko'rishadi. Talabalar uchun 
tanlov ma'lum bir vaqtda o'rganilayotgan mavzuga yoki psixologiyaning ular 
uchun qiziqroq bo'lgan qismiga qarab belgilanadi. Mustaqil o'rganish uchun ular 
asosan psixologiyada hozirgi paytda qiziqarli va dolzarb bo'lgan, aniq bir 
muammoni hal qila oladigan mavzularni tanlaydilar. Psixologiya fani juda qiziqarli 
va keng qamrovli bo'lib, u hayotning ko'plab sohalarini ochib beradi va insonga 
o'zini va atrofidagi odamlarni tushunishga yordam beradi. Ajoyib notiqlik 
mahoratiga ega bo'lgan ma'ruzachilar ko'plab tinglovchilarga hayotlarida burilish 
nuqtasini yaratishga yordam berishdi. Ular etkazgan narsa boshqalarni jasorat bilan 
biror narsani boshlashi/to'xtatishi yoki shunchaki hayotdagi o'z maqsadlarini 
tiklashi mumkin. Omma oldida nutq so'zlash juda ko'p odamlar uchun kuchli 

---

6 
motivatsiya va kelajakka yo'naltirilgan bo'lishi mumkin. Omma oldida nutq 
so'zlash miyangizni to'liq quvvat bilan ishlaydi, ayniqsa tanqidiy fikrlash 
qobiliyatini oshiradi. Tanqidiy fikrlash qobiliyatiga ega bo'lgan ma'ruzachi ochiq 
fikrli bo'ladi va boshqalarning nuqtai nazarini yaxshiroq tushunadi. Tanqidiy 
fikrlovchilar har qanday muammoning ikkala tomonini ham ko'ra oladilar va ikki 
tomonlama yechimlarni ishlab chiqish ehtimoli ko'proq. Muvaffaqiyatli ma'ruzachi 
bo'lish uchun siz o'zingizni tushunishingiz, shuningdek, qaysi turdagi nutq so'zlash 
sizga mos kelishini tushunishingiz kerak, hatto har birining yondashuviga ko'ra siz 
taqdim etishingiz mumkin bo'lgan taqdimot turlarini ajratib ko'rsatishingiz kerak.
Eng keng tarqalgan 5 turli xil Omma oldida nutq so'zlash quyidagilardir: 
- Tantanali nutq 
- Ishonchli nutq 
- Ma'lumotli nutq 
- Qiziqarli nutq 
- Ko'rgazmali nutq 

Notiqlik mahoratini qanday oshirish mumkin: O'zinga ishon: Ishonch 
qarama-qarshi odamni juda yaxshi jalb qilishga yordam beradi. Shuning uchun, 
agar siz aytgan so'zlarga ishonsangiz, boshqalarni ham siz aytgan narsaga 
ishontirish osonroq bo'ladi. (Tashvish va o'zingizga ishonchingiz yo'qmi? Xavotir 
olmang! Siz buni engish uchun ushbu maslahatlar bilan engasiz. Glossofobiya.) 

Ko'z bilan aloqa qiling va tabassum qiling: Kimdir bilan bir necha 
soniya bo'lsa ham muloqot qilish uchun ko'zlaringizdan foydalanish sizning 
izdoshlaringizga 
ularni 
baham 
ko'rish 
uchun 
butun 
qalbingizni 
bag'ishlayotganingizni his qilishingiz mumkin va tomoshabinlar buni ko'proq 
qadrlashadi. Bundan tashqari, tabassum tinglovchilarni hayratda qoldiradigan 
kuchli quroldir. 
Tana tilidan foydalaning: Siz qo'llaringizni aloqa vositasi sifatida 
ishlatishingiz kerak. Biroq, ular tomoshabinlarga noqulaylik tug'dirish uchun qo'l 
va oyoqlarni juda ko'p silkitadigan vaziyatdan qochib, to'g'ri vaqtda qo'llanilishi 
kerak. 

---

7 
Gapirayotganda his-tuyg'ularni yarating: Nutq uchun yuz ifodalarini 
moslashtirish uni yanada jonli qiladi va tinglovchilarni yanada empatik qiladi. 
Ma'lumotni etkazishda fonetika va ritmga e'tibor berish sizning ommaviy 
nutqingizni yanada jozibador qiladi!. 
Qiziqarli usuldan boshlang: Taqdimotni bir-biriga bog'liq bo'lmagan narsa 
yoki hikoya, hayratlanish holati va boshqalar bilan boshlash tavsiya etiladi. 
Tinglovchilarni nima qilmoqchi ekanligingiz bilan qiziqib turing va nutqqa 
dastlabki e'tiborni yarating. 
Tinglovchilar 
bilan 
muloqot 
qilish: 
Tinglovchilaringiz 
bilan 
tinglovchilaringizning ehtiyojlari haqida ko'proq bilib olishga va muammolarni hal 
qilishga yordam beradigan savollar bilan muloqot qiling. 
Nazorat vaqti: Rejaga amal qilgan nutqlar muvaffaqiyat darajasi yuqori 
bo'ladi. Agar nutq juda uzun va shov-shuvli bo'lsa, u tinglovchilarni qiziqtirmaydi 
va keyingi qismlarni intiqlik bilan kutadi. 
B: rejasini qurish: Mumkin bo'lgan xavfli vaziyatlarga o'zingizni 
tayyorlang va o'z yechimlaringizni qiling. Bu sizga kutilmagan vaziyatlarda 
xotirjam bo'lishingizga yordam beradi. 

---

8