Toshkent farm atse vtikainstituti

Yer ostki organ lar (ildiz, ildizpoya, tuganak na piyozlar) 
odatda о ‘simlik uyquga kirgan vaqtida - erta bahorda yoki 
kech kuzda tayyorlanadi. B a’zi yer ostki organlami о ‘simlik 
gullab b o ‘lganidan so‘ng yig‘iladi. Chunki ulaming b a ’zilarini 
o ‘sayotgan yerida baland b o ‘yli begona о ‘simiiklar orasidan 
topish qiyin (solab turlari va boshqalar), b a ’zilarini qurib qolgan 
poyalarini esa shamol sindirib uchirib ketadi (etmak va boshqalar).
Yer ostki organlami belkurak, ketmon va boshqa asboblar bilan 
qazib olinadi. Bir ioyning o ‘zida о ‘simlik. k o ‘p hamda yer ostki
22

---

organlari yaxshi taraqqiy etgan bo ‘Isa, u holda traktor bilan kavlab 
olinadi (qizilmiya va boshqalar). Y ig‘ilgan yer ostki organlami 
loy, tuproq, qum, barg va poyalardan tozalab (ba’zilarini suvda 
yuvib), quritish uchun mayda bo ‘laklarga qirqiladi.
0 ‘simlikning yer ustki qismlarini, masalan bargi, guli 
va boshqa qismlarini shudring ko ‘tarilgandan so‘ng havo 
ochiq paytida yig ‘ib olinadi. Y om g‘ir yoki ertalabki shudring 
ko‘tarilmasdan oldin yig‘ilgan o ‘simliklami quritish qiyin, ular 
kurtilganida ham qorayib ketadi. Y ig‘ilgan dorivor mahsulotlami 
savatlarga bosib yoki bir yerga uyub qo‘yib bo‘lmaydi, chunki 
namlik va issiqlik (qizish yoki quyosh harorati) ta’sirida o ‘simlik 
to ‘qimalarida chuqur biokimyoviy o ‘zgarishlar ro ‘y beradi, 
organimzga ta ’sir etuvchi kimyoviy birikmalar parchalanib ketib, 
dorivor mahsulot o ‘z qimmatini yo‘qotadi.
Dorivor m ahsulotlam i quritish. Tayyorlangan dorivor 
mahsulotlami boshqa o ‘simlik aralashmalari, loy, tuproq, qum va 
boshqalardan tozalangandan so‘ng tezda quritishga kirishiladi.
Quritishning eng oddiy va oson usuli tabiiy sharoitda, 
y a’ni ochiq havoda quritishdir. Lekin o ‘simliklaming yer ustki 
qismlarini (po‘stloq, meva va urug‘laridan tashqari) ochiq havoda, 
quyoshda quritib bo ‘lmaydi. Aks holda o‘simlikning yer ustki 
organlari hujayralaridagi yashil rang beruvchi xlorofill hamda gul 
qismiaridagi rang beruvchi pigmentlar parchalanib ketib, poya, 
barg va qisman gullar sarg‘ayib (ko‘pincha gullar rangsizlanib) 
qoladi. Xlorofill pigmenti parchalanishi bilan birga o‘simlik 
tarkibidagi boshqa kimyoviy birikmalar ham gidrolizlanishi 
mumkin. Shuning uchun ham odatda quyosh issig‘ida faqat yer 
ostki organlar, po‘stloq, meva va urug‘lar quritiladi.
0 ‘simliknmg yer ustki qismlari (poya, barg va gullar) maxsus 
qurilgan bostirma, shiypon yoki cherdaklarda quritiladi. Bu joylar 
toza va shamol o ‘tib turadigan ho ‘lishi kerak. Dorivor mahsulotlar 
maxsus ishlangan stelajlarga yupqa. qilib yoyiladi.
23

---

M eva kuritiladigan quritgichlarni ham dorivor m ahsulotlam i 
quritishga m oslashtirish m um kin. 
B undan 
tashqari, 
h o ‘l 
m evalam i, m asalan, chem ika, m alina, klyukvani ras pechida 
(non yopib b o ig a n d a n s o ‘ng) quritsa ham b o ‘ladi.
S o ‘nggi yillarda dorivor o ‘sim!ik m ahsulotlarini tabiiy usulda 
quritish bilan bir qatorda turli tipdagi quritgichlarda su n ’iy 
quritish keng q o llan ilm o k d a.
A yrim dorivor o ‘sim liklar tarkibidagi ta ’sirchan qim m atbaho 
kim yoviy birikm alar (m asaian, glikozidlar) tabiiy ravishda uzoq 
quritiiganda parchalanib ketishi m um kin. Shutting uchun ulam i 
su n ’iy ravishda quritgan yaxshi. B undan tashqari, su n’iy ravishda 
quritiiganda dorivor m ahsulot tez quriydi v a sifatii b o ‘ladi.
Tarkibida efir m oyi b o ‘Igan dorivor m ahsulotlar 25-30°C 
da, alkaloidlar, glikozidlar va boshqa m oddalar b o lg a n dorivor 
m ahsulotlar 50-60 °C da quritilishm i esda tutish kerak. M ahsulotni 
ju d a quritib yuborm aslik lozim. A ks holda u kukunga ayianib 
ketadi.