Toshkent farmatsevtika instituti dori vositalarining sanoat texnologiyasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Spansulalar. Bu
- Saqlanishi
- Jelatina massasini tayyorlash.
- Tomchilash usulida yumshoq jelatin kapsulalarini olinishi.
- Presslash usuli yumshoq jelatin kapsulalarni olish
- Jelatin eritmasini tayyorlash
- Surtmalarning ishlatilishi: - teri va silliq qavatlarni tashqi muhit ta‘siridan himoya qilishda;
Tubatinalar. Bu maxsus bolalar amaliyotida ishlatiladigan dori shakli bo‗lib, bo‗yni cho‗zinchoq yumshoq kapsulalardir. Tabletka yuta olmaydigan yosh bolalar tubatinaning bo‗ynini tishlab teshadi va uning chichdagi dori moddasini so‗rib oladi. Spansulalar. Bu qattiq kapsulalar turiga kirib, uning tarkibidagi dori moddasi turli xil vaqtlarda erishini ta‘minlovchi moyli qobiqlar bilan qoplangan mikrokapsulalar yoki mikrodrajelar aralashmasidan iborat. Medulalar. Qattiq jelatina kapsulalari bo‗lib, tarkibida plyonka bilan qoplangan mikrokapsulalardan iborat. Spansula va medulalarning tarkibiga 3, 4 hatto 5 ta turdagi, har xil qobiq bilan qoplangan mikrokapsuslalarni joylashtirish mumkin. Bu yadroni erish vaqtini uzaytirishi bilan dori moddasining ta‘sirini uzaytiradi. Keyingi paytlarda chaynash uchun mo‗ljallangan yumshoq elastik kapsulalarni ishlab chiqarish ham yo‗lga qo‗yilmoqda. Rektal kapsulalar to‗g‗ri ichak shilliq qavatida yuqori so‗rilish darajasiga ega bo‗lib, dori moddasini boshqa ta‘sirlarga uchramasdan yuqori biosmaradorlikka erishishiga olib keladi. Bu kapsulalar ichak shilliq qavatiga hech qanday zararli ta‘sir ko‗rsatmaydi. Jelatin kapsulalarning sifati uning tarkibidagi plenka xosil qiluvchilarning tabiati va miqdoriga qarab belgilanadi. Bugungi kunda ularning 50 dan ortiq turlari sanoat miqyosida kapsula ishlab chiqarishda ishlatilmoqda. Masalan, jelatin, zein, moylar, parafin, etilsellyuloza, metilsellyuloza, polietilen, neylon, polivinilxlorid va boshqalar. Kapsulalarni olish uchun xom ashyo sifatida asosan jelatin ishlatiladi. Saqlanishi: belgilangan saqlanish muddatini ta‘minlaydigan qaodoqlarda, zarur bo‗lsa sovuq joylarda saqlanadi. Jelatinaning olinishi Jelatinni kapsula olishda qo‗llanilishining asosiy sababi uning suvli eritmasi, sovushi natijasida qattiq gelga (lotincha gelare – qotish) aylanish qobiliyatiga ega ekanligidadir. U kollagen saqlovchi turli xil xom ashyolardan, ayniqsa yirik shoxli qoramolning suyak, tog‗ay va chayirlari va cho‗chqaning terisidan 2 xil usul, ya‘ni kislotali va ishqorli usullarni qo‗llash orqali olinadi. Ular bir-biridan izoelektrik nuqtalar (pH 7,0-9,0 va pH 4,7-5,0) bilan farqlanib, kislotali usulda olingan mahsulot jelatin ―A‖ va ishqorli usulda olingan mahsulot jelatin ―B‖ nomi bilan ma‘lum. Jelatin ―A‖ samaradorligi yuqori bo‗lsada (yuqori qattiqlikka va qovushqoqlikka ega bo‗lgan eritma hosil qiladi), ishlab chiqarish amaliyotida ko‗proq jelatin ―B‖ ishlatiladi. Xom ashyo turiga va olinish usullariga ko‗ra jelatinni fizik-kimyoviy xossalari o‗zgaradi. Tashqi ko‗rinishi bilan u rangsiz yoki sarg‗ish-tovlanuvchan, xidsiz, mazasiz, egiluvchan mayda 47 plastinkalar holida bo‗ladi. Jelatin kollagenni gidroliz mahsulotining bir qismi bo‗lib, uning oqsil molekulasining asosida 19 ta aminokislotadan iborat, polipeptid zanjir bo‗lib, uning tipik vakillari glitsin, prolin, oksiprolin, arginin, lizin, glyutamin kislotasi va boshqalar. U o‗zidan bir butun moddani tashkil qilmasdan, 25 tagacha qovushqoqligi va 2 ta modifikatsiya b-zol-shakl va v-gel-shakllari bilan farqlanuvchi fraksiyalar sistemasidan iboratdir. Jelatin makromolekulasi oddiy sharoitda tayoqchasimon vintli spiral shaklli bo‗lib, uning vitkalari vodorod bog‗lari bilan bog‗langan. Haroratni oshishi bilan vodorod bog‗lari uzilib, tartibsiz to‗pcha hosil qiladi, natijada oqsil cho‗kmaga tushadi. Harorat, muhit rN qiymati, erituvchi, eritmaning ion kuchalari o‗zgarishi hisobiga b-zol-shakl v-gel shaklga, v-gel-shakl b-zol-shaklga o‗tib turadi, bu jarayon qaytardir. 20-25 0 S haroratda hosil bo‗ladigan molekulaning spiral shakli, eritma strukturaning qovushqoqligi va uning ivish xossasini ta‘minlaydi. Eritma haroratini 35-40 0 S gacha ko‗tarilishi, uning Nyuton suyuqligi xusutini paydo qiladi. ―Jelatin. Tibbiyot sanoatida ishlatish uchun xom ashyo‖ asosiy ko‗rsatkichlari keltirilgan DST 11293-89 bilan tasdiqlangan. Jelatina massasini tayyorlash. Jelatina massasi kapsulaning sifatini belgilovchi asosiy omil bo‗lib hisoblanadi. Jelatin massasining asosiy tarkibi kapsulaning turiga qarab, turli miqdordagi jelatin, glitserin va suvdan iborat. Qattiq kapsulalar uchun massa tarkibidagi glitserinni 0,3% gacha, yumshoq kapsulalar uchun esa u 20-25% gacha bo‗lgan miqdori tashkil qiladi. Massaning tarkibiga tibbiyot amaliyotida ishlatishga ruxsat etilgan turli xil yordamchi moddalar plastifikatorlar, bo‗yovchilar, aromatizatorlar, konservantlar va boshqalar qo‗shilishi mumkin. Plastifikatorlar kapsula umumiy massasiga nisbatan 50% gacha qo‗shilishi mumkin. Bu maqsadda sorbit, polietilensorbit (3-15%) oksietilen bilan (4-40%), geksantropol, polietilenglikol, glitserin va boshqalar ishlatiladi. Bo‗yovchi moddalar kapsulalarga estetik ko‗rinish, xar xil nomdagi kapsulalarni bir-biridan ajratish uchun qo‗llaniladi. Bu maqsadda kelib chiqishi tabiiy bo‗lgan karmin kislotasi, xlorofil, nordon amarant (qizil rang), v-karotin, noorganik bo‗lgan pigmentlar: sariq, qizil va qora temir oksidlari, titan II oksidi (oq rang), shuningdek tibbiyot amaliyotida ishlatishga ruxsat etilgan organik bo‗yoqlar eritrozin (qizil rang), tartrazin (sariq rang), indigotindan (ko‗k rang) foydalaniladi. Ularning miqdori bitta kapsulada 50 mkg dan oshmasligi kerak. Qobiqni mikroblarga qarshi turg‗unligini oshirish uchun konservantlardan foylalaniladi. Bu maqsadda metil- va etilparaben aralashmalari (nipagin i nipazol) (7:3 aralashmasidan 0,1-0,5%), shuningdek salitsil va sorbin kislotalarining ba‘zibir xosilalari (0,12% gacha), kaliy metabisulfit (0,2% gacha), benzoy kislotasi va natriy benzoat (0,05-0,1%) lardan foydalaniladi. YUmshoq jelatin kapsulalarni 3 xil usulda tayyorlanadi: tomchilash, botirib olish va presslash. Tomchilash usulida yumshoq jelatin kapsulalarini olinishi. Tomchilash usulida yumshoq jelatin kapsulalarni olishni birinchi marta Gollandiyaning ―Globex‖ firmasi tomonidan taklif qilindi. Bu usul ikkita dozalovchi forsunka yordamida bir vaqtning o‗zida jelatin tomchisini hosil qilib, ichiga suyuq dori moddasini joylashiga asoslangandir. Bir vaqtning o‗zida suyultirilgan jelatina massasi (2) va dozalovchi qurilma (3) tomonidan o‗tadigan dori moddasi (1) qizdirilgan truba yo‗li orqali koniksimon forsunkali truba shaklidagi jixlerli bo‗limga (4) o‗tib, kapsulalar ikki fazali konsentrik oqim natijasida to‗ladi. Pulsator (5) yordamida kapsulalar ajratiladi va o‗zida aylanuvchi tizimli kapsulalarga shakl beruvchi, ularni sovutuvchi va aralashtiruvchi sovutgichga (7) uzatiladi. Kerakli bo‗lgan sovuqlik maxsus nasos orqali ta‘minlanadi(6). SHakl berilgan kapsulalar +14 0 S xaroratgacha sovutilgan vazelin moyi, +4 0 S xaroratgacha sovutilgan zaytun moyi yoki suyuq parafinga (8) tushiriladi va kapsulalar sharsimon shaklga keladi. Kapsulalar vazelin moyidan ajratiladi, yuqiladi va maxsus kameralarda quritiladi. Kameradagi havo oqimining tezligi kapsula qobig‗idagi namlikni yo‗qotish uchun 3 m/s bo‗lishi kerak. 48 Bu usul to‗la avtomatlashtirilganligi va yuqori samaradorligi (soatiga 28000-100000), jelatinani kam sarflanishi, chiroyli tashqi ko‗rinishi hamda gigienikligi bilan ahamiyatli. To‗ldirigan kapsulalardagi dori moddalarning miqdoridagi chetlanish ± 3%. YUqoridagi afzalliklarga qaramay bu usul universal hisoblanmaydi. Bu usulda og‗irligi 300 mg dan to mikrokapsulalargacha bo‗lgan, shuningdek zichligi va qovushqoqligi moylarga yaqin bo‗lmagan dori moddalar yoki ularning eritmalaridan yumshoq jelatin kapsulalarni tayyorlash imkoni kam. Bu usulda asosan yog‗da eriydigan A, E, D va K vitaminlari, shuningdek nitroglitserin va validol eritmalari kapsulalarini tayyorlash juda qulay. Bu usulda olingan kapsulalar, ularda choklarining yo‗qligi sabali boshqa usulda olingan kapsulalardan oson farqlash mumkin. Presslash usuli yumshoq jelatin kapsulalarni olish. Bu usulning mohiyati oldindan jelatin-glitserinli massadan iborat jelatina tasmasini tayyorlash va undan kapsulalarni preslashga asoslangan. Bu usulda oligan kapsulalar o‗zlarida gorizontal choklarini bo‗lishi bilan farqlanadi. Bu usulda kapsulalar olish uchun bir necha liniyalar mavjud bo‗lib, ular Germaniyaning ―KS-4‖, AQSH ning ―Scherer‖, Angliyaning ―Accogel Lederle‖ rusumli liniyalaridir. Bu usulda kapsulalar ishlab chiqarishga mo‗ljallangan dastlabki qurilmalar kapsulalarning yarim hajmiga mos keluvchi qoliplardan iborat bo‗lgan. Oldindan tayyorlangan jelatina tasmasi suv bug‗i (45-55 0 S) yordamida qizdirilgan qolipga joylashtiriladi (B-rasm). Natijada tasma sekin astalik bilan yumshab qolip shaklini egallaydi, so‗ng hosil bo‗lgan jelatina kapsulasining yarmi dori moddasi bilan to‗ldiriladi. Ustidan ikkinchi jelatina tasmasi joylashtirilib, qolipning ikkinchi qismi bilan berkitiladi va presslanadi. Natijada aylana bo‗yicha chok hosil bo‗ladi. Bu qurilmaning ishlab chiqarish samaradorligi kam bo‗lganligi uchun oshqa turdagi takomillashtirilgan qurilmaga almashtirilgan. Amerikalik muxandis R.I.SHerer yuqoridagi qurilmani, ikkita o‗zaro bir-biriga qarama- qarshi tomonga aylanadigan qoliplar bilan ta‘minlangan barabanli presslarga almashtirgan. Qattiq jelatin kapsulalari asosan botirib olish, shuningdek presslash usullida ham tayyorlanadi. YUmshoq jelatin kapusulalarini botirib olish usuli bo‗yicha tayyorlash (Gorkiy KFZ usuli): Jelatin eritmasini tayyorlash Jelatin massasini yakorli aralashtirgich (25-30 ayl/daq) bilan jihozlangan par qo‗ylakli sirlangan reaktorlarda tayyorlanadi. Bakterialar va zamburug‗larga turg‗un bo‗lgan jelatin massasini olish uchun bino oyiga 2 marta,asbob-uskuna va apparatlar esa ish boshlashdan oldin 1 soat davomida kuchli par bilan 1 soatdan sterilizatsiya qilinadi. 49 9-ma‘ruza. YUmshoq dori shakllari. Ularni tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalar. Reja 1. YUmshoq dori shakllari (YUDSH), ya‘ni surtma, liniment, krem, pasta va gellar, ularni TDV orasida tutgan o‗rni 2. YUDSHning ta‘rifi, tavsifi va tasnifi. 3. YUDSH tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalar 4. YUDSH tayyorlashda ishlatiladigan asoslar va ularning tasnifi Surtmalar (Unguenta) – yumshoq dori shakllari bo‗lib, asosan maxalliy ishlatish uchun mo‗ljallangan. Ularning dispers muhitlari shunday reologik (etarli qovushqoqlik, plastiklik va psevdoplastik) ko‗rsatkichlarga egaki, uning natijasida surtmalar belgilangan haroratda ham o‗zining turg‗unligini etarlicha saqlab qola oladi. Surtmalar XI DF ga rasmiy dori shakllari ko‗rinishida kiritilgan bo‗lib, teriga, yaralarga va silliq qavatlarga surtish uchun mo‗ljallangan. Bugungi kunda barcha farmakologik guruhlarga mansub bo‗lgan dori moddalaridan surtmalar tayyorlash imkoniyati mavjud bo‗lib, ayniqsa antiseptik vositalar, sulfanilamidlar, gormon preparatlar, antibiotiklar, vitaminlar, zamburug‗larni davolashda ishlatiladigan dorilar asosida surtmalar ishlab chiqarish keng yo‗lga qo‗yilgan. Dispers tizimiga ko‗ra yumshoq dori shakllari gomogen (qotishmalar va eritmalar) va geterogen (suspenzion, emulsion va aralash), konsistensiyasiga ko‗ra surtmalar, pastalar, kremlar, gellar va linimentlarga bo‗linadi. Qo‗llanilishiga qarab surtmalar dermatologik, uretral, burun, ko‗z, rektal va vaginal surtmalarga bo‗linadi. Surtmalarni bunday tarzda tasniflanishi ularni texnologik va biofarmatsevtik nuqtai nazaridan baholash uchun asos bo‗lib xizmat qiladi, qaysiki bunda, yaralarni sirtini qoplash uchun mo‗ljallangan surtmalarni aseptik sharoitda, ko‗z uchun mo‗ljallangan suspenzion tipdagi surtmalarni esa dori va yordamchi moddalarni maksimal darajada dispersligini oshirgan xolda tayyorlashni taqozo etadi. SHuningdek, tanlangan texnologik jarayon biofarmatsevtik nuqtai nazardan ham to‗g‗ri bo‗lishi kerak. Surtmalarning ishlatilishi: - teri va silliq qavatlarni tashqi muhit ta‘siridan himoya qilishda; - kuyganda yoki sovuq urish natijasida hosil bo‗lgan yaralarni davolashda; -teri kasalliklarida ularni mahalliy davolash yoki dori moddasini limfa tomirlari orqali qonga so‗rilib, xar xil patologik jarayonlarga umumiy ta‘sir qilishini ta‘minlash uchun; -organizmning bo‗shliqlarida yuzaga keladigan kasalliklarni davolashda; -to‗g‗ri ichak kasalliklarini davolashda va shilliq qavat orqali dori moddalarini organizmga rezorbtiv ta‘sirini ta‘minlash uchun; -ko‗z va burun kasalliklarida; -kosmetik maqsadlar uchun (terini yumshatish, pigmentativ dog‗larni teridan tozalash, terini oziqlantirish) Surtmalar dori va yordamchi modda – asosdan tashkil topgan. Uning tarkibidagi dori moddasining soniga qarab surtmalar oddiy yoki murakkab, yordamchi moddalarning fizik kimyoviy xossalariga qarab esa bir, ikki yoki ko‗p fazali bo‗lishi mumkin. Ba‘zi yordamchi moddalar bir vaqtning o‗zida bir nechta vazifani ham bajaradi ya‘ni yumshatuvchi, namlovchi, ko‗pik hosil qiluvchi va aralashtiruvchi bo‗lib ham xizmat qiladi. Korxona sharoitida surtmalar ishlab chiqarishning 11%ni tashkil qiladi. Surtmalarni tarkibi va texnologiyasini ishlab chiqishda, qadoqlashda, saqlashda, tashishda va qo‗llanilishida doimo ularning mikrobiologik tozaligini saqlab qolish choralari ko‗rilishi shart. Ularning bu ko‗rsatkichi qo‗shimcha tarzda surtma tarkibiga konservantlarning kiritilishi yoki ishlab chiqarishni to‗g‗ri tashkil etish bilan ta‘minlanadi. Ochiq yaralarni davolash yoki terining kuchli zararlangan maydonlari uchun mo‗ljallangan surtmalar tarkibiga kiritilgan konservantlar 50 albatta steril bo‗lishi kerak. Surtmalarga qo‗yilgan talablardan yana biri ularni tayyorlash, saqlash va qo‗llash davomida bir xilligini (dori va yordamchi moddalarni bir xil aralashganligi va fizik jihatdan turg‗unligi) ta‘minlashdir. Agar texnologik jarayon davomida surtmalarni bir xilligi buzilgan bo‗lsa mahsus namuna olish yo‗li orqali tanlangan surtmalar tarkibidagi asosiy ta‘sir etuvchi modda miqdori aniqlaniladi. Dori va yordamchi moddalarni dispersligini oshirish bilan tayyorlanadigan surtmalarda modda zarrachalarining o‗lchamlari alohida nazoratga olib boriladi. Surtma tarkibi va texnologiyasi uchun asoslarni tanlashda quyida keltirilgan talablarga: surtmaning terapevtik samaradorligi, zararsizligi, dori moddasi bilan o‗zaro mos kelishganligi, ularning reologik, fizik-kimyoviy xossalari, mikrobiologik turg‗unligi va saqlanish muddatiga ta‘sir etmasligiga qarab tanlanash lozim. Surtmalar texnologiyasida ishlatiladigan asoslarga quyidagi talablar qo‗yiladi: - zaruriy reologik, fizik-kimyoviy xossalari va yaxshi surtilish, yuvilish xossalariga ega bo‗lishi, - dori moddasi bilan o‗zaro muttanosib va yaxshi absorbsiyalash xossasiga ega bo‗lishi, - tashqi muhit ta‘siridan o‗zgarmasligi va dori moddalarining suvdagi eritmalarini yaxshi qabul qilishi, - farmakologik nuqtai nazaridan indifferent, terini qitiqlamasligi va sezuvchanligiga, shuningdek terining boshlang‗ich rN ko‗rsatkichiga (3-4) ta‘sir qilmasligi, - mikroorganizmlar yashashi va ko‗payishi uchun sharoit tug‗dirmasligi, - qo‗llash uchun ko‗zda tutilgan maqsadga to‗g‗ri kelishi kerak. Bugungi kunga kelib, surtmalar uchun aloxida moddalardan tashqari bir necha xildagi asoslardan keng ko‗lamda foydalanilmoqda. Ular murakkab tizimli fizik-kimyoviy tuzilishlarga ega bo‗lib, ularning katta miqdordagi assortimenti surtmalarni turli yo‗nalishlar bo‗yicha turlicha tasniflanishiga sabab bo‗lmoqda. Gidrofob asoslar. Surtmalar tayyorlashda ishlatiladigan gidrofob asoslarga lipofil, uglevodorodli va silikonli asoslar kiradi. Lipofil asoslar. Bu asoslar moyli va mumli asoslar bo‗lib, ular o‗z tarkibida lipid guruhlarini saqlaydi. Ular xossalari bo‗yicha teridan ajralib chiqadigan moysimon suyuqlikka o‗xshash bo‗lib, teriga surtilganda moyning sezuvchanligini bildiradi va moy qoldiqlarini qoldiradi. 1. Moylar. Ular yog‗ kislotalarining triglitseridlari bo‗lib, asosan yumshoq moylar – cho‗chqa moyi va bir qator gidrogenlangan moylar, qattiq moylar – mol yog‗i, suyuq moylar – bir qator o‗simlik moylari. Bu moylar suvda erimaydi., spirtda kam eriydi, efir va xloraformda oson eriydi. CHo‗chqa moyi (Adeps suillus depuratus) – oq rangli bo‗lib, yangi bo‗lishi kerak. SHuningdek uning erish harorati 34-36 0 S, kislota soni 2 undan kichik bo‗lib, tarkibida 62-68% triolein (S 17 N 33 SOON) va 35% tirpalmitin (S 15 N 31 SOON) va tristearin (S 17 N 35 SOON) saqlaydi. Surtmalar texnologiyasida eng yaxshi asoslardan biri. U teriga oson surtiladi, terini qitiqlamaydi, deyarli barcha dori moddalari bilan yaxshi kelisha oladi ularni teri orqali so‗rilishiga monelik qilmaydi. SHuningdek suv va sovun bilan yaxshi yuviladi. G‗oz yog‗i (Adeps anserinum) – cho‗chqa yog‗iga nisbatan ham yumshoqroq bo‗lib, asosan sovuq urgan terini davomlashda ishlatiladigan surtmalarni tayyorlashda samarali xisoblanadi. Mol yog‗i (Sebum bovinum) – oq rangli, yangi bo‗lishi kerak. Suyuqlanish harorati 42- 50 0 S, tarkibida 55% tripalmitin va tristearin, 45% triolein saqlaydi. Suyuqlanish harorati yuqori bo‗lganligi uchun u teriga cho‗chqa moyiga nisbatan yomon surtiladi. Qo‗y yog‗ining erish harorati 44-51 0 S bo‗lib boshqa ko‗rsatkichlari bo‗yicha mol yog‗i bilan bir xil. Gidrogenlangan moylar – yumshoq asoslar bo‗lib, ular asosan yumshoq surtmasimon 51 maxsulotlarni tayyorlashda keng qo‗llaniladi. Ular: salomas yoki gidromoylar – Adeps hydrogenisatum, o‗simliklardan olingan salo – Axungia vegetabilis [88-90% gidromoy va 10- 12% o‗simlik moyning qotishmasi], aralashgan moy (kombijir) – Adeps compositus [55% salomas, 30% o‗simlik moyi va 15% mol, cho‗chqa yoki gidrogenlangan kit yog‗i]. O‗simlik moylari. Kungaboqar moyi (Oleum Helianthi), o‗rik moyi (Oleum Persicorum) va boshqa bir qator o‗simlik moylari asosan mol yog‗i va mumlar bilan birgalikda ishlatiladi. Natijada bir qator xossalari bilan cho‗chqa moyiga yaqin bo‗lgan qotishmalar hosil bo‗ladi. Bu moylarda kislota soni 2,25-2,5 dan ortmasligi kerak. Moylarning asosiy kamchiligi bu havoda ayniqsa suv ishtirokida tez buzilishi bo‗lib, farmakologik indifferentlik ularning yangiligiga bog‗liq. Moylardan og‗ir metall oksidlari va tuzlari shuningdek, perekislar va ozonidlardan iborat bo‗lgan surtmalarni tayyorlashda asos sifatida foydalanish mumkin emas. Sababi ular moylarning strukturasini o‗zgartirib, asos sifatidagi xossalariga putur etkazadi. Bu maqsadda bir qator tabiiy va sintetik antioksidantlar sintez qilingan bo‗lib, ularning ba‘zilari tabiiy holda masalan o‗simliklarda ham uchrashi mumkin. (tokoferollar). Sintetik antioksidantlardan yuqori faollikka ega bo‗lgan va fiziologik nuqtai nazaridan bezarari bu butiloksianizol (BOA) va butiloksitoluoldir (BOT). Ularning har ikkisi ham moylarning turg‗unligini oshirishda 0,02% gacha ishlatishga ruhsat etilgan. O‗simlik va hayvon moylari ularning tarkibidagi tabiiy tokoferollarning miqdoriga qarab belgilanadi. Moylardagi oksidlanish jarayoni ularning tarkibidagi yodning miqdoriga bog‗liq bo‗lib, yod asosan vodorod peroksidini parchalash uchun sarflanadi. YAngi cho‗chqa va mol yog‗ida perekis soni 0,03 dan ortmasligi kerak. Mumlar. Ular o‗z tarkibida yog‗ kislotalari va yuqori molekulyar masali, bir atomli spirtlarning murakkab efirlarini saqlaydi. Surtma asosi sifatida mumlardan lanolin, spermatset va asalari mumi ishlatiladi. Lanolin (Lanolinum) – efir, spirt va erkin yog‗ kislotalarining murakkab, tabiiy birikmasi bo‗lib, u sovunlanganida teng miqdordagi kislota va spirtni xosil qiladi. Lanolinning sovunlanmaydigan qismi 50% ni tashkil qiladi. Uning tarkibidagi moddalarning umumiy miqdori 70% dan ortadi. Tozalangan lanolin – qo‗ng‗ir sariq rangli, qovushqoq, o‗ziga xos hidli massa. Suyuqlanish harorati 36-42 0 S, suvda erimaydi, lekin 150% miqdoridagi suv bilan emulgirlash mumkin. SHuning uchun ayniqsa surtmalar texnologiyasida suvsiz lanolin (Lanolinum anhydricum) dan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunday lanolin bilan tarkibida ko‗p miqdorda suvli eritmalar saqlovchi surtmalarni ham tayyorlash mumkin. Suvsiz lanolin tarkibidagi suvning miqdori 1% dan, kislota soni 1 dan ortmasligi lozim. Lanolin spirtda qiyin eriydi, 100 qism suvsiz lanolin, 40 qism 70% spirt bilan dag‗al dispers sistema xosil qiladi. Glitserin bilan suvsiz lanolin yaxshi kelishadi (100 qism suvsiz lanolinga 120-140 qism glitserin). Efir va xloroformda yaxshi eriydi. Teri orqali yaxshi so‗riladi, u o‗z tarkibi bilan odam terisidagi moysimon moddalarga yaqin. Teri va shilliq qavatlarni odatda qitiqlamaydi, kimyoviy jihatdan ancha turg‗un, garchand uning yuzasida oksidlanish jarayoni sodir bo‗lishi bilan rangining o‗zgarishi kuzatilsa ham. U yuqori qovushqoqlikka va yopishqoqlikka ega bo‗lganligi uchun ham ko‗proq boshqa asoslar bilan birgalikda ishlatiladi. Suvli lanolin Lanolinum hydricum – 7 qism suvsiz lanolin va 3 qism suvdan iborat. Suvli lanolin tarkibidagi suvning miqdori 32% ni tashkil qiladi. Uni qizdirish bilan emulsiyani parchalash mumkin. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling