Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsiya fakulteti 104- “A” guruh talabasi Dosumbetov Fozilbekning “Ekologiya va Gigiyena” modulidan taqdimot ishi

Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsiya fakulteti 104- “A” guruh talabasi Dosumbetov Fozilbekning “Ekologiya va Gigiyena” modulidan taqdimot ishi.

Mavzu: Ionlovchi nurlar va ularning xususiyatlari gigiyenik baho berish.
Ionlanuvchi nurlarning turlari.
Ionlovchi nurlar tabiati bo’yicha ikki katta guruhga bo’linadi:

• korpuskulyar nurlar;
• kvant nurlar;

Korpuspulyar nurlar – o`ta mayda, elementar zarrachalardan tartib topgan.
Kvant tabiatli nurlar - energiya portsiyalari yoki fizikaviy iborani ishlatsak fotonlar oqimidir. Bu nurlarga radio to`lqinlar, infraqizil, yorug`lik kabi muxitni ionlashtirmaydigan, oraliq xolatdagi ultrabinafsha va ionlovchi xususiyatga ega rentgen, gamma, va yukori energiyali tormozlanish nurlari kiradi
Ionlovchi nur manbalarini ikki guruxga bo’lish mumkin:

• tabiiy manbalar
• Suniy manbalar

Tabiiy manbalarga kuyidagilar kiradi:

• Kosmik nurlar. Ular tabiati jixatdan turli korpuskulyar yoki kvant nurlar okimidan iborat.
• Geologik jinslardagi radioaktiv moddalar. Uran, radiy, poloniy, radon va boshka kimyoviy elementlar.
• Suv, havo, odam tanasi radiaktivligi. Tabiiy manbalardan tarkaluvchi nurlar hayot uchun zaruriy radioaktiv muxitni xosil qiladi.

Mariya Kyuri o’z vaqtida aytganidek, radioaktiv muxit odam, xayvonlar va boshka tirik mavjudotlar yashashi uchun zarurdir. Tirik mavjudot, shu xisobda odamlar evolyutsiya jarayonida bu muxitga moslashgan va radioaktiv muxit hayot uchun zararsiz. Ionlovchi nurlarning suniy manbalari radioaktiv fonning ortishiga olib keladi, turli asoratlar keltirib chikarishi mumkin. Bu manbalarga inson faoliyati tufayli yuzaga keluvchi radioaktiv ifloslanishlar, chikindilar, turli nurlovchi uskanalar, atom reaktorlari, energetik, texnologik va tadkikot reaktorlari, nurlovchi uskunalar va radioaktiv preparatlar kiradi. Bu manbalarni xam bir necha guruxga bulish mumkin.
O’zbеkiston Rеspublikasi quyoshli o’lka dеb bеjiz aytilmaydi. Haqiqatan ham rеspublikada quyoshli kunlar miqdori O’rta Yer dеngizi hamda Kaliforniyadan yuqori. Quyosh radiatsiyasi enеrgiya, issiqlik va yorug`lik manbai hisoblanadi. U yеr satxini isitadi, suvni bug`lantiradi, havo oqimini paydo qiladi va shunga bog`liq holda ob-havoni o`zgartiradi, joylar iqlimiga sabab bo`ladigan asosiy omillardan hisoblanadi. Еr yuzida butun organik hayot quyosh radiatsiyasi tufayli mavjuddir.
Chunonchi, nur enеrgiyasi birlamchi quvvatining faqat 43% igina еr yuzasiga еtib kеladi. Еr yuzasiga еtib kеladigan radiatsiya miqdori asosan quyoshning gorizontdan qanchalik ba­land turganligiga va atmosfеraning ochiqlik darajasiga bog`liq. Quyoshning gorizontdan baland turishi kamayib borgan sari radiatsiya intеnsivligi ozayib kеtavеradi, chunki bunda nurlarning atmosfеradagi yo`li uzoqlashib kеtadi va gorizontal joylashgan maydonga kam miqdorda nur tushadi. Atmosfеra havosi ifloslanganda va aholi yashaydigan joylar noto`g`ri (zich) joylashtirilganda anchagina miqdor quyosh radiatsiyasi yo`qolib kеtadi.
E’tiboringiz uchun raxmat!