Toshkent farmatsevtika instituti

104

(vikril, dekson,m akson,polisorb)  kiradi.  So‘rilmaydigan ashyolarga 
ipak,  p oliam idlar  (kapron,  neylon),  poliefirlar  (lavsan,  m ersilen, 
e tib o n d ),  p o lio le fin la r  (p ro len ,  p o lip ro p ile n ),  fto rp o lim erlar 
(teflon,  ftorlon)  va  boshqalar  kiradi.
Choklash ashyoiari  olinadigan  xom ashyo turiga ko‘ra quyidagi 
guruhlarga boMinadi:
—  tabiiy  organik  (ketgut  q o ‘ylar  va  yirik  shoxli  m ollardan 
olingan),tabiiy  ipak,  o t  yoli,  zig‘ir  tolasi,  selluloza 
iplari  — 
okselon,  rim in;
—  tabiiy  ano rg an ik  (p o ‘lat,  p latin a,  nixrom   sim lari,  maxsus 
m ixlar,  chegalar,  m etall  plastinkalar);
—  sintetik  (dekson,  vikril,  m onokril,  m akon,  poliefirlar  — 
m ersilen,  lavsan,  poliester,  poliolefinlar  —  prolen ,  polietilen, 
suijilen va boshqalar).
7.1.  So‘riladigan choklash  ashyoiari
K etgut (q o ‘y yoki  yirik shoxli  m o llar  ichagidan  tayyorlanadi- 
gan  ip)  ichki  a ’zo lar va  to ‘qim alam i  tikish  uch u n   keng  ishlati­
ladigan  biologik  so ‘riladigan  choklash  ashyo  turiga  m ansubdir, 
ch un k i  u  ipning  yo'g'on lig ig a  q arab,  2 —4  haftad a  organizm ga 
surilish qobiliyatiga egadir.
B irinchi  m a rta  1868-yilda  ja rro h lik  am aliy o tid a  so'riladigan 
ashyo  sifatida  ketgut  ishlatilgan.  A ngliyalik ja rro h   J.  L ister(uning 
nom i  bilan  ja rro h lik d a   L ister  qaychisi  ish latiladi)  k etg utning 
to 'q im ala rd a so 'rilish  qobiliyatini b irin ch i b o ‘lib aniqlagan.
K etgut  kichik  (asosan  q o ‘y)  va  yirik  shoxli  m ol  (neoketgut) 
ingichka  ichaklaridan tayyorlanadi.  R angi  oqish-sariq,  yetarlicha 
pishiq,  egiluvchan b o ‘lib, bemalol tugunlanadi. T o 'g 'ri tayyorlangan 
ketgut  iplarining  nam ligi 
20
%  yaqin,  yog'ligi 
1
%  tashkil  etish 
kerak.
K etgut  nosterill  h o ld a  (quruq  ketgut)  q o g 'o z  o 'ram lard a  va 
sterill  (glitserin  va 70%  spirtdan  iborat  konservantli)  am pulalarda 
ishlab chiqariladi. A m pulalardagi ketgut ochilgan zahoti  ishlatilishi 
kerak.  Ipning  uzunligi  1,5—2,5  m ,  y o 'g 'o n lig i  0 ,2 —0,75  m m . 
Uzilish  kuchi  1,4— 11,5  kgs.  K etgutning quyidagi  raqam lari  ishlab
105

chiqariladi:  00,0,  1,  2,  3,  4,  5, 
6
,  7  va 
8
.  R aqam  qanchalik  kichik 
b o ‘lsa,  ip  sh u n c h a lik   in g ich k a  b o ‘ladi.  P erg am e n tli  q o g ‘oz 
o ‘ram lard a  ketgutning  5— 10  iplari  u larning   o ‘lchoviga  q arab  
chiqariladi.  H ar bir am p ulad a  atigi  bitta ketgut  ipi joylashtiriladi. 
O datdagi  ketgutdan  tashqari  am p ulalarda  yana  so ‘rilish  b o ‘yicha 
uzoq  m uddatli  xrom langan  iplar  h am   chiqariladi.
9-rasm.  Ketgutni tayyorlanishi.
0 ‘zbekiston—G ollandiya  “ K etgut-S ilk”  q o ‘shm a  korxonasi 
0 ‘zbekiston  Respublikasi va  0 ‘rta Osiyo m intaqasida  ketgut  ishlab 
chiqaradigan  yagona  korxona  b o ‘lib,  ketgutning  h ar  xil  tu rlarin i 
tayyorlaydi:  o dd iy   ip  va  ja rro h lik   ig n asida  b ir  n e c h a   m a rta  
ishlatiladigan  xrom li  ip  (9-rasm ).  Ignali  ketgut  turli  uzunlikdagi 
ignalar,  og‘ish  radiusli,  ignalarning  egilish  darajasi  va  o ‘tkirligi 
b o ‘y ich a  tu rli  ishlab  c h iq a rila d i.  Ig n asiz  k e tg u tla r  k e sik la r 
k o 'rin ish id a  uzunligi  1,5,  0,75  va  0,45  m  qilib  tayy orlan ad i. 
B uyurtm achi bilan  kelishilgan  holda  ip bo'lagi  1,25,  1,0  va  0,6  m 
b o ‘lishi  m um kin.  Ignali  ketgut  faqat  0,75  m  uzunlikda  ishlab 
chiqariladi.
Ketgutni tasniflashda foydalaniladigan asosiy ko‘rsatkichlardan 
biri  —  ipning  yo‘g ‘onligi.  U shbu  k o 'rsatk ich   m etrik  tizim d a  va 
U SP  tizim ining birliklari  (kalibr)  d a belgilanadi.
106

O rganom etrik  k o ‘rsatkichlarga  k o ‘ra,  ketgut  4-jadval  m a’lu- 
m otlariga  m utanosib  b o ‘lishi  kerak.
4-jadval
Ketgut  tasnifi
Ko‘rsatkich
Ketgut  turi
Tasnif va  me’yor
Ketgutning tashqi 
ko'rinishi
Me’yoriy
Sayqallangan
Sterillangan
Monolit,  yoriqsiz,  o'yiq- 
siz,  g ‘a d ir-b u d irsiz , 
teshiksiz va chuqurchasiz
Ketgutning  tashqi 
ko‘rinishi
Xromlangan
Sayqallangan
Sterillangan
Monolit,  yoriqsiz,  o ‘yiq- 
siz, 
g 'a d ir-b u d irs iz , 
teshiksiz va chuqurchasiz
Ketgut  rangi
Me’yoriy
Sayqallangan
Sterillangan
Tiniq-sariqdan sariq yoki 
tiniq-krem  rangdan tiniq 
jigarranggacha.  Qoramtir 
pigment dog'larva tilim- 
lar boMishiga  yoM  qo‘yi- 
ladi
Ketgut rangi
Xromlangan
Sayqallangan
Sterillangan
Jigarrangdan  qoramtir 
jigarranggacha
K e tg u tn i  ta y y o rla s h   ja r a y o n id a   u   y o g ‘s iz la n tirila d i  va 
sterillanadi.  K etgutni  sterillash  u c h u n   kim yoviy  eritm alard an  
foydalaniladi  (Lyugol  eritm asi), qaynatilganda  u  parchalanadi  va 
buziladi.  U zoq  vaqt saqlanganda ketgut  m ustahkam ligi  kam ayadi 
va  u  yaxshi  tu g un lanm ay d i.  Shu  sab ab d an   ishlatishdan  aw al 
k e tg u tn i  m u s ta h k a m lig i  va  s te r illig i  te k s h ir ila d i.  K etg u t 
h ay v on lard an  
o linishi  sababli  b em o rg a ,  ayniqsa  q ay ta-qay ta 
is h la tilg a n d a ,  a lle rg ik   t a ’s ir  k o ‘rs a tis h i  m u m k in . 
K etg u t 
m ustahkam ligi sintetik  iplarga  n isbatan  p astroq,  shuning uchun 
ketgut  iplarining d iam etri  kattaro q   qilib chiqariladi.
Kalavalardagi ketgut chang,  kuya va kem iruvchilardan  himoya 
q ilin g a n   15°C  h a ro ra td a g i  s h a m o lla tila d ig a n   q u ru q   x o n ad a 
saqlanishi  lozim .
107

S intetik  s o ‘riladigan  choklash  ashyolariga  —  turli  jarrohlik 
aralashuvlarda  ishlatiladigan  to ‘qilgan  qoplam ali  iplar  (dekson, 
vikril,polisorb,  m arlin,  biopsin,  m akson  va  boshqalar)  kiradi. 
XX asm ing 70-yillarida A Q SH  poliglikolid asosida  birinchi sintetik 
so ‘riladigan  chok lash  ashyosi  —  dekson  olingan.  K eyinchalik eng 
silliq  sin tetik  so ‘riladigan  choklash  ashyosi  —  vikril  olindi.  Vikril 
va  dekson  ketgutga  nisbatan  p ishiqroq  b o 'lib ,  so ‘rilish  m uddati 
2—3  oyni tashkil etadi.  Lekin bular aponevroz to ‘qim alarini tikishda 
is h la tilm a y d i:  k e ra k lic h a   e g ilu v c h a n   b o ‘lm a g a n lig i  u c h u n  
to ‘qim a!arga shikast  keltiradi.
A Q S hda  1991 -yilda  maxsus  q oplam ali  sintetik  so‘riladigan 
chok lash   ashyosi  —  polisorb  ishlab  ch iq arilg an.  Y um shoqligi 
b o ‘yicha  ipakka  o ‘xshaydi,  yaxshi  tug u n lan ad i,  to 'q im a la rd a n  
oson  o‘tad i,  vikrilga  nisbatan  1,5  m a rta  pishiqroq,  80—90  kun 
ichida so‘rilib ketadi.
M arlin  t o ‘qilgan  so'rilad ig an  cho klash   ashyosi  b o ‘lib,  yaxshi 
plastik xususiyatga egadir.  T o ‘qim alarda 90 kun davom ida so'riladi. 
M arlin   lig a tu ra ,  atra v m a tik   ip la r(ig n a  b ila n   p a y v an d lan g an ) 
k o ‘rinishida chiqariladi.
7.2.  S o‘rilmaydigan choklash  ashyoiari
S o ‘rilm a y d ig a n   c h o k la s h   a s h y o ia ri  t o ‘q im a la rd a   q o lib , 
yiringlash  ho latin i  keltirib  chiqarishi  m um kin.  Lekin jarro h lik d a 
do im o q o ‘llanilib kelm oqda,  chunki  ularning narxi  past,  pishiqligi 
yuqori  kabi  afzalliklari  mavjud.  So‘rilm aydigan  choklash  ashyoiari 
tabiiy  organik,  tabiiy  an o rg an ik  yoki  sin tetik   xom ashy olard an 
tayyorlanadi.
T a b i iy   o r g a n ik   x o m a s h y o l a r d a n  
t a y y o r l a n a d i g a n  
so'rilm aydigan choklash  ashyolariga  ipak,  ot yoli va zig‘ir ipi  kiradi.
Jarrohlik  ipagi  yuqori  m u stah kam lik k a  va  chidam lilikka 
ega,  natijada  ju d a  
k o ‘p  ishlatiladi.  Jarro h lik   c h iy ra tm a  ipak 
iplari  ГО С Т   396-84  b o ‘yicha  yaxshilab  oqartirilgan,  qaynatilgan 
va  yuvilgan  tabiiy  ipak  xom ashy o d an   tayy orlan ad i,  ja rro h lik
108

iplarida  yog‘  va  sovun  m iqdori  1,7  %  ortiq  b o ‘lmasligi,  nam lik 
cheklangan  9  %  boMishi  lozim .
O ppoq  rangli  yoki  o ch -sariq   rangli  9 ta  raqam da №   0000 dan 
№8
  (ipning diam etri o ‘rtacha  0,13—0,73  m m ) gacha  raqam larda 
uzun ingichka  chiyratm a-eshilgan iplar ko'rinishida  tayyorlanadi.
Sterillanmagan  ipak  g‘altaklarda  ipning uzunligi 50  m (000—3 
raqam lari  uch un ) va 20  m  (4,6 va 
8
  raqam lari  uchun) yoki ogMrligi 
200—400  g  idishsiz  g 'altak lard a  (p n in g   uzunligi 
10
  m  №  
000 
u ch un ,  50  m  №  
8
  u ch u n )  ishlab  chiqariladi.  Sterillangan  ipak 
payvandlangan  am pulalarda spirtga bittadan  ip solinib tayyorlanadi. 
Jarrohlik  iplarida g ‘urashalar,  ifloslik, buralishlar yo‘l qo'yilm agan, 
tugunlar  soni  —  konus  sim on  g ‘altakda  10,  besstar  g ‘altak d a  4 
ta d a n  ortiq boMmasligi  lozim .
Jarro h lik   iplari  ifloslanish,  zararlan ish   va  quyosh  nurlari 
t a ’sirida  buzilm asligi,  sham ollatiladigan  xonalarda,  qad o q langan 
h olda saqlanishi  kerak.  Saqlash  m u d dati  —  3  yoki  5 yil.
O t yo li plastik ja rro h lik d a,  xususan,  yuz-jag‘  operatsiyalarida 
choklash  ashyosi  sifatida  ishlatiladi.Lining  sterillanishiga  alo h id a 
talablar q o ‘yiladi.  B ir n ech a m a rta sovun bilan  yuvib,  b enzin  yoki 
efir  bilan  7  kun  d av om id a  yog'sizlantirib,  distillangan  suvda  h ar 
kuni  qaynatish  zarur.  Ot  yoli  q u ru q   holda  saqlanadi.  Ot  yolini 
ish la tish d a n   o ld in   15  d a q iq a   d a v o m id a   q a y n a tila d i,  bu   uni 
yum shatadi.
Z ig ‘ir   tolasidan  tay y o rlanad igan   iplar  ipak  o ‘rn in i  yaxshi 
bosadi.  U lar  qaynatish  yoMi  bilan   zararsizlantirishga  ch idam lilik 
bo'yicha  ipak iplardan  ustun tu rad i,  yengil tugunlanadi,  yetarlicha 
pishiq  va  ish o nchli  choklashga  qo d ir,  shuning  uch u n   ja rro h la r 
ulardan  bajonidil  foydalanadilar.  Lekin  oxirgi  yillarda  ularning 
o ‘m ini  sintetik  iplar egallam oqda.
Tabiiy  an o rg an ik   x o m ash y o d an   tay y o rlan ad ig an   cho k lash  
iplariga  sim lar,  m axsus  m ixlar,  chegalar  va  m etall  plastin alar 
kiradi.
M etall  sim lardan   b ro n za,  alum iniy,  kum ush,  ta n ta l,  nikel 
sim lar  pastki  ja g ‘,  tizza  osti  suyaklari  singanda  tikish  u ch u n  
ishlatiladi  (
10
-rasm ).
109

Ю-rasm.  Barcha  teri  choklari  uchun  ko‘p  tizginli choklash  ashyosi.
Oxirgi yillarda jarrohlikda teflon qoplamali platina sim ian  keng 
ishlatilmoqda.  B unday sim lardan solingan choklar suyak bitgandan 
so 'n g  olinadi.
S intetik  so 'rilm ayd ig an  choklash  ashyolariga  p o liam id lar, 
poliolefinlar,  poliefirlar,  fto rp o lim erlar  h am da  boshqa  ashyolar 
kiradi  (zarvaraq,  1-A  rasm ).
P o lia m id la r .  K a p ro n   a s o s id a   tu r li  c h o k la sh   a s h y o ia ri 
chiqariladi:  nu rolon ,  kapron   iplari,  neylon  asosida  —  neylon 
iplari,  etilon  va  boshqalar.  Poliam idlar o'rilgan va  to ‘qilgan iplar 
ko'rinishida  ishlab chiqariladi.  Bunday iplar rangsiz yoki b o ‘yalgan 
(kapron  ipi  —  oq  yoki  ko‘k,  neylon  ipi  —  rangsiz,  yashil,  qora) 
holda  chiqari-ladi.
K apron  va 
lavsan  iplar  hozirgi jarro h lik   sohasida  tob o ra 
ko ‘p ro q   ishlatilm oqda.  U shbu  ashyolardan  to ‘q im a  ip  shaklida 
tayyorlangan iplar yuqori  pishiqligi bilan  ajralib turad i,  b u g ' bilan
110

sterillashga chidamli,  organizm to'qim alaii juda yaxshi qabul qiladi. 
Shuning  uch u n   bunday  iplar  ipak  ashyolarni  siqib  chiqarayapti. 
A ncha  ingichka  №   000  (yoki  4 /0 )  dan  №   3  gacha  ko‘k  rangdagi 
kapron  iplar  ishlab  chiqarilm oqda.  Lavsan  ipi  №   3/0  dan  №   3 
gacha tayyorlanadi.  U yashil rangga bo‘yalgan boMib, yaraga yaxshi 
m os  tushadi.  Iplar  uzunligi  45  m  (№   4 /0   dan  №   3  gacha)  va 
uzunligi  9  m №  4 dan uzunroq  holda kalavalarda ishlab chiqariladi. 
Sintetik  iplar  ipak  iplarga  nisbatan  b ir  necha  m arta  pishiqroq. 
0
‘zining  fizik-kim yoviy  xossalari  b o ‘yicha  choklash  ashyosiga 
q o ‘yiladigan  talablarga  to ‘laroq  javob  beradi.  Yakka  tartibdagi 
ikkilamchi blister qadoqda va  kassetalarda  ishlab chiqariladi.
Poliolefinlar.  Bularga  polipropilen asosli  iplar kiradi  (prolen, 
suijilen,  suijipro).  Bunday iplar yuqori  pishiqlik va  egiluvchanlik 
xossalariga ega,  ulam i zararlangan  to ‘qim alarda  ishlatish  mum kin. 
P ro le n   ip lari  y u r a k - to m ir   va  p la stik   ja rro h lig id a ,  a y n iq sa 
m ikrojarrohlikda ishlatiladi.
7.3.  Jarrohlik ignalari
Jarro hlik  cho k ja rro h lik   ignasi  yo rd am id a  q o ‘yiladi.  Ipli  yoki 
ketgutli  igna  y ordam ida  nafaqat  teri,  balki  ichki  a ’zolarni  turli 
t o ‘qim alariga  ham   q o ‘yiladi,  m asalan,  k o ‘z  olm asi  operatsiya 
q ilin a y o tg a n d a   yoki  b o sh q a  m axsus  ja rro h lik   a ra la sh u v la ri, 
shuningdek  yorishlar  paytida  ishlatiladi.  Shu  m unosabat  bilan 
jarrohlik ignalari  nom enklaturasi  yetarlicha  keng va 
100
  dan  ortiq 
tu r va  o ‘lchovlarga  egadir.
Ignalar turli  shakllarda  chiqariladi:
—  to ‘g ‘ri  va  egilgan;
—  uzunligi  b o 'y ich a  turlicha;
—  kesim ining  shakli  b o ‘yicha  —  yum aloq(sanchuvchi)  va 
uchq irrali(san chu vchi-kesu vch i);
(zarvaraq,  1-B  rasm ).
Ill

—  igna  quloqchasi  (teshigi)  kesilgan  va  kesilm agan  (butun).
Egilgan  ignalar an ch a  k o ‘p  ishlatiladi,  chunki  egilgan  ignalar 
bo'shliq  va  yara  ichidagi  to 'q im a la m i  tikish  uchun  qulay, 
120
° 
egilgan  ignalar  esa  terini  tikishda  an ch a  qulay.  T o ‘g‘ri  ignalar 
yum shoq  to ‘qim alam i  tikish  u c h u n   ishlatiladi.
Igna quloqchasi ikkita teshikdan iborat prujinaii qurilmaga egadir. 
Ip birinchi o ‘yiqqa  kiritiladi,  ip bosimi  ostida  quloqcha  devorlari 
prujinalanib,  orasi  ochilib,  ip  ishchi  teshikdan  o ‘tkaziladi.
Ignalar asbob  ishlanadigan  U 7A yoki  U  
8
A p o ‘lat igna sim dan 
yasalib,  ular xrom ning yupqa 
1
  m km   qatlam i  bilan  qoplanadi  — 
korroziyadan yaxshi saqlaydi.  Ignalam i 45 daqiqa  180°C  h aroratda 
quruq havo usuli bilan sterillash tavsiya etiladi.  Ignalar karton qutilaiga 
30  d on ad an  joylashtirilib,  p o lietilen  o'ram larga qadoqlanadi.
J a rro h lik   ig n a la r  sifati  te k sh irilg a n d a   y u zasid a  y o riq la r, 
tirnalishlar,  ch an d iq lar b o ‘lmasligi  kerak.  Igna  yuzasi  silliq,  uchi 
o ‘tkirlangan  bo 'lishi  lozim .  Ignaning  zanglashga chidam liligi  uni 
15 daqiqa davomida  suvda qaynatib, 30 daqiqaga suvda qoldirilgandan 
so‘ng  tek sh irilad i.  Ignaning  yuzasida  zanglash  q ora  d o g ‘lari 
b o ‘lmasligi  kerak (ГО С Т  25981-83).
Jarroh lik  atra vm atik  ign alar  —  b ir  m arta  ish latilad ig an, 
sterill,  bir  uch id a  ipli  ig n a la rd ir(rO C T   26641-85).  A travm atik 
ignalar  ishlatilishida  to 'q im ag a  m inim al  zarar  keltiriladi,  chunki 
ipning d iam etri  igna d um  qism ining diam etriga tengdir.  U larn in g  
assortim enti  keng  qam rovli.  A travm atik  ignalar to 'q ilg an   kap ron  
yoki  lavsan  ipli  qilib  tayyorlanadi.  U lar  yakka  d o n alab   yoki 
ikkitidan  ip  uzunligi  450  va  750  m m   qilib  tayyorlanadi.  Ignalar 
p o ‘lat  sim lardan  (U 7A   yoki  U
8
A)  tayyorlanadi  va  nikel  bilan 
q o planadi.B undan tashqari  qoplam asiz maxsus tarkibli zanglam as 
sim dan  tayyorlanib,  elektr  sayqallangan  b o ‘ladi  (zarvaraq,  1-D  
rasm ).
Ign alam ing  sifatini  tekshirishda  uchining  o ‘tkirligiga  e ’tib o r 
beriladi.
Ignalarning  o'tkirligi  tortilg an   0 ,4 —0,7  m m   qalinlikdagi  teri
112

yoki zam shani 
10
  m arta  sanchish yo ‘li  bilan tekshiriladi.  Ignaning 
uchi  o ‘zgarmasligi  kerak.
Ig na  u c h id a  tirn a lg a n ,  n o tek is  joylari  y o ‘qligi  m o m iq n i 
sanchish  bilan  tekshiriladi.
A travm atik  ignalar sterill  va sterillanm agan  holda  o ‘ram larga 
qadoqlanib chiqariladi.  Q adoqlangan ignalami sterillash  radiatsion 
usulda  am alga  oshiriladi.  S terillanm agan  selluloid  plastinkaga 
o ‘rala d i,  uchi  esa  plastin k ad ag i  tesh ik k a  kirgiziladi.  Ignalar 
pergam ent  o ‘ram larga  20 ta  yoki 40 talab joylashtiriladi,  o 'ra m la r 
karto n  qutiga  qadoqlanadi.  Sterill  ignalar  2  yil  saqlanadi.
L igatura  ignalari  u m u m jarro h lik   ignalari  b o ‘lib,  to m irla r 
o stid a n   lig atu ralarn i  o ‘tk a zib   b o g ‘lash da  ishlatiladi.  M azkur 
m aqsadda ishchi qismining oMchovlariga bog‘liq holda 3 ta  raqamli 
o ‘ng va chap to ‘m toq ignalar ishlab chiqariladi 
(
1 1
-rasm ).
Ligatura to ‘m toq  ignalar ishchi qism ining 
egilish  radiusi  14,  17  va  20  m m   b o ‘lgan  3  ta 
r a q a m d a   c h iq a rilib   s u y a k la rn in g   sin g an  
b o ‘laklarini  birlashtirish  u ch u n   ishlatiladi.
O ftalm ologiyada ko‘z yoshi  kanali  uchun 
uzunligi 
1
  m m   to 'm to q   ig n alar  ishlatiladi.
T a n g la y   tik ish   u c h u n   №   1  (K u lik o v sk iy  
ignasi)  va  №  
2
  ikki  m aro taba  egilgan  ligatura 
o 'tk ir ignalari  ishlab  chiqariladi.
Ig nalar zanglam as  poM atdan  (30x13)  dan 
yaxshilab  sayqallangan  h o ld a  tayyorlanadi.
L igatura  sanchiqlar  to m irla rn i  qulayligi 
q iy in   j o y l a r d a   v a  c h u q u r   b o ‘s h liq la r d a  
bogMashda tugunni bo'shatishga moMjallangan 
asbobdir.
A sboblar  zanglam as  x rom -nik elli  poMat 
( 1 2 x l8 N 9 )   d a n   yoki  x r o m la n g a n   poM at 
(20x13)  d an tayyorlanadi.  S anchiqlarga asosiy 
11-rasm. 
talab   —  silliq,  to z a  sathga  ega  boMishi  kerak. 
Ligatura  ignasi.
113

C hoklar  qo'yish,  a ’zolar  va  to ‘qim alam i  tikishda  tikuvchi 
ap p aratlar keng tarqalgan.  C h ok  tantal  yoki  maxsus qo tishm ad an  
tayyorlangan  m etall  qavslar yordam ida q o ‘yiladi,  bu esa yum shoq 
Iigaturalar  ishlatilganda  vujudga  keladigan  gazaklar  oldini  oladi. 
Chok m ustahkam ,  havo o ‘tkazm aydigan b o ‘ladi  va  chok q o ‘yilgan 
joyda  to 'q im a n i  q o ‘shilib  o'sishi  uch u n   sharoitni  ta ’m inlaydi.
Y um shoq to ‘qim alam i  rikishga  moMjallangan bitta qavsli  k o ‘p 
zaryadli  app aratlar  ichak,  bronx,  yirik  qon  tom irlar,  o ‘pka  va 
boshqa a ’zolarda boMadigan  m urakkab operatsiyalarda  ishlatiladi. 
T ezkor  aralashuvlar  ayniqsa  yetish  qiyin  boMgan  joylardagi  tan a 
ichida amalga oshirish  zarur boMgan hollarda katta m ushkulotlam i 
yuzaga keltiradi.  Bitta qavsli apparatlar qoMlanilganda chok pishiq, 
germ etik  ishonchli  chiqadi.  Tikib  chiqish  П -sim on,  tan tal  yoki 
kobalt  qotishm adan  tayyorlangan  qavslar bilan  am alga oshiriladi. 
U lar tirik to ‘qimalarga ta ’sirsiz boMib,ularda yalligManish holatlariga 
zam in  yaratm aydi.  X uddi  shu  holatni  ketgut va  ipak ishlatilganda 
ham   kuzatish  m um kin.  S ano atda  b itta  qavsli  ap p aratlarn in g   bir 
necha  turlari  ishlab  chiqariladi  (zarvaraq, 
2
-rasm ).
A p p aratlam i  q ism larg a  ajratish   va  yigMsh  u ch u n   a lo h id a 
asboblar  talab  qilinm aydi,  ular  ishdan  to'xtam aydi.  A p p aratlar 
yigMlgan  holda  avtoklavda  yoki  sterilizatorda  qavslarga  olingan 
m agazinlar bilan  distillangan  suvda  qaynatib  sterillanadi.
Torokal jarrohligidagi  operatsiyalariga  moMjallangan  m exanik 
c h o k la r n i  q o 'y is h   a p p a r a tla r i  m a v ju d .  K o 'k r a k   q a fa s i  va 
qovurg'alarni tikish, bronx,  o ‘pka tom iri, yurak quloqchasini  tikib, 
toraytirish  uch u n   ap p a ra tla r  ishlab  chiqariladi  (
12
-rasm ).
7.4.  Tikish  jarrohlik  apparatlari
ML.ii'—---- >■ ч   ■
12-rasm.  Tikish  apparatlari.
114

У К Л -60,  У К Л -40  apparatlari  (Rossiya)  ham   12  barm oqli 
ichak,  oshqozon,  q izilo ‘ngach,  ichakni  toraytirib  tikish  uch u n  
qorin jarrohligida  qo 'llaniladi.  C K   apparati  (Rossiya)  yo‘g ‘on  va 
ingichka  ichaklarni  m exanik  tikish  im koniyatini  beradi.  M azkur 
ap p arat gangrena,  b eza rar va zararli shishlar,  ichak yaralanishlari 
va shu  kabi  operatsiyalarda keng ishlatiladi.
O shqozon  —  ichakda  turli  ja rro h lik   aralashuvlarida  ichak 
ch o ‘ltog‘i  — kultyasini tikishda  m uhim  bosqich  hisoblanadi,  chunki 
ch o M to q -k u lty a  c h o k la rin in g   b e q a ro rlig i  k o ‘p  u ch ra y d ig a n  
m ushkulotlardan  biridir.
Eng yaxshi usul — kiset (xaltali) chok bilan toraytirib tikish. Asbob­
lar yordam ida q o ‘yilgan choklar sifati q o ‘l  chokka nisbatan  ustundir.
Kiset chok qo‘yishga moMjallangan apparat  12 barmoqli  ingichka 
ichak ch o ‘ltog‘ini,  ko‘richak qubbasini toraytirib tikishda ishlatiladi. 
Asbobning ichki sathi faqat burm alardir, bu esa  12 barmoqli  ichakka 
egilgan  qisqich  q o ‘yilganidan  keyin  asbobning  h a r  b ir  labining 
tirqish va  teshiklaridan  ipak  ipli maxsus ignani o ‘tkazish  im konini 
beradi.  Igna  sug‘urib  olinadi  va  ichak  kesilganidan  keyin  asbob 
qisqichi  ochiladi,  ipning  h ar 
2
  uchi  to rtilg an d a  ichakda  kiset 
choki  hosil  boMadi.
Barcha  ap p a ra tlar operatsiya  yarasidagi  m uolajalar  va  q o ‘lda 
ushlab  turish  uch u n   qulay  b ir  turli  tuzilishga  ega.  A p p aratlar 
avtoklavda  120°C  h a ro ra td a   yoki  sterilizatorda  suvda  yoki  3  %  li 
soda eritm asida qaynatish  bilan sterillanadi.
Q o 'shib  tikuvchi  a p p a ra tla r yaxshi  parvarishni  taq o zo   etadi. 
O peratsiyadan  so‘ng  ap p ara tla r  qism larga  ajratiladi,  iliq  suvda 
yuviladi,  so‘ngra artiladi  va  suvni  yo‘qotish  uchun  spirt  va  efirga 
b otiriladi.  Efir  yoki  spirt  bilan  artilgan  ap p arat  qism lari  toMa 
quriguncha toza choyshab  ustiga terib  q o ‘yiladi.  YigMlgan ap parat 
vazelin bilan  m oylanadi va g ‘ilofga solinadi.
M eta ll  qavslarni  yechish.  Q avslarni  yechish  u ch u n   M ishel 
qisqichi  ishlatiladi.  Q avslar uch un   qisqichdan tashqari  B ilrottning 
q o n   t o ‘x tatu v ch i  q isq ic h id a n   fo y d ala n ila d i.  Q avs  y ech u v c h i 
branshasini  qavsning o 'rta  egilgan  qismi  ostiga olib kelinadi,  asbob 
qisilib qavs to ‘g ‘rilanadi  va te rid an   dastlab bitta,  keyin  esa  boshqa 
tish chan i  ajratib  olib  tashlanadi.  Jarro h lik   pinseti  bilan  qavslar
115

yechilganidan so‘ng,  u h a r ikki  u ch id an  tutiladi,  orasi  ochiladi va 
terid an tishchalar pinset bilan tortib olinadi.  C hoklar yoki  qavslar 
yechilganidan  keyin  cho k lam in g  chiziqlariga  antiseptik vositalar 
bilan  ishlov  beriladi  va  ustiga  leykoplastir yopishtiriladi.